Category: Polska fantastyka

Światła na niebie (i Nagroda Zajdla 2023)

Ten blog, ostatnimi czasy, żyje zrywami: długo go nie ma, potem przychodzi moment, że piszę, raz, drugi, trzeci, a potem znowu zapadamy, blog i ja, w pisarską hibernację. Nie, wcale mi się to nie podoba, ale też nie, nie bardzo wiem, jak z tym walczyć. Tym razem szczęśliwie do pisania zmusiła mnie perspektywa nominacji Zajdlowych, połączona z dodatkową motywacją, jaką było ukazanie się, pod koniec 2022, antologii, która jest bodaj czy nie najlepszą i najrówniejszą w dotychczasowym dorobku Fantazmatów. W Światłach na niebie – będącej w założeniu antologią o UFO, czyli o wszelkiego rodzaju Niezidentyfikowanych Obiektach Latających – w zasadzie nie ma słabego punktu, moim zdaniem: wszystkie opowiadania trzymają równy poziom. Jednocześnie jest to antologia bardzo zróżnicowana, zarówno stylistycznie, jak i gdy chodzi o wybrane przez autorki i autorów konwencje (i nie, SF nie dominuje). Z tego też powodu, zamiast pisać całościową recenzję, postanowiłam raczej przyjrzeć się wszystkim tekstom po kolei.

Uwaga: tak jak inne tomy Fantazmatów, także Światła na niebie dostępne są do pobrania za darmo na stronie projektu.

Uwaga 2: Recenzje są w założeniu niskospojlerowe (to znaczy co najwyżej podpowiadają ogólny kierunek, typu “to jest kryminał SF” albo te rozwiązania akcji, które są punktem wyjścia (“Akcja dotyczy wojny rebeliantów z Imperium”). Ale jak komuś przeszkadza każda forma informacji o tekście, to lepiej nie czytać 🙂

Michał Brzozowski: Robaczywe miasto

Imponujący wyjściowym pomysłem tekst, osadzony w alternatywnym świecie, w którym lęki, problemy i choroby psychiczne są powodowane przez jak najbardziej fizyczną przyczynę – swoiste pasożyty myśli, dostające się do organizmu, gnieżdżące w mózgu. Brzozowski używa tego konceptu do zbudowania świata, a następnie wpisuje go w gatunkowe ramy de facto thrillera, trochę medycznego, trochę niemal-politycznego. Kosmitów brak, ale niezidentyfikowane obiekty latające na niebie jak najbardziej są. Klimat jest ciężki, weirdowy, z elementami body horroru, a na końcu zostajemy z niepokojącym pytaniem: czym jesteśmy i co nas tworzy? To nie jest klasyczna SF z kosmitami, ale za to jest to naprawdę znakomity tekst. A fani klasycznej SF muszą się uzbroić w cierpliwość: zanim dojdziemy do takiego mniej więcej prawdziwego UFO, minie trochę czasu…

Jerzy Bogusławski: Niepodważalny dowód, niezachwiana wiara

Tekst Bogusławskiego robi coś, co ja osobiście bardzo lubię – wrzuca nas od początku in medias res, w świat pełen niekoniecznie od razu zrozumiałych nazw i niezbyt na pierwszy rzut oka jasnych reguł. Wkrótce z tego początkowego celowego chaosu wyłania się kluczowy motyw: czytelny konflikt między religią a nauką w świecie zdecydowanie innym od naszego, choćby ze względu na obecność swoistych para-magicznych zdolności, wykazywanych przez niektórych. W tę rzeczywistość autor wpisuje historię bohaterki o znaczącym imieniu Werita, rodzinnie uwikłanej w konflikt między uczonymi a wyznawcami Wieloboga, choć wyraźnie opowiadającej się po jednej ze stron. Konwencja de facto steampunkowa, ale chwilami bliska fantasy, dobrze się w tym tekście sprawdza i daje autorowi szanse do popisania się nieprzeciętną wyobraźnią.

Anna Maria Wybraniec: Aberracja mrozowiska

Nastrojowe opowiadanie Wybraniec stoi z jednej strony weirdowo niesamowitym pomysłem, wykorzystującym pozornie naturalny fenomen (przymrozki były i dziesięć, i dwadzieścia lat temu, a wcześniej to nawet Bałtyk zamarzał, jak mówi bohaterom opowiadania urzędnik) do opowiedzenia subtelnej, ale nasyconej cichą grozą historii nastoletniej Oli i jej brata, dorastających gdzieś na polskiej prowincji w domu z sadem. Sad należał w połowie do ich nieżyjącego ojca, ale za chwilę cały stanie się własnością stryja, który w zamian za to obiecał zająć się coraz bardziej oddalającą się od rzeczywistości wdową po bracie. Ale Ola potrafi – a przynajmniej tak się wydaje – robić dziwne i straszne rzeczy z mrozem…
Niesamowitość wkrada się tu do świata powoli, ze śmiercią jednych owadów i pojawieniem się innych, z cichym wyrastaniem kwiatów mrozu na drzewie w miasteczku. Ogromną część sukcesu opowiadanie to zawdzięcza faktowi, że Anna Maria Wybraniec fantastycznie operuje nastrojem i bardzo efektownie pisze: opowiadanie jest pięknie napisane, a niektóre frazy zostają w pamięci długo po lekturze.

Łukasz Krukowski: Doświadczenie umarłego miasta

Bardzo mi się podoba w tym opowiadaniu narracja: niespieszna, trochę staroświecka pierwszoosobowa opowieść, jak w klasycznych opowiadaniach grozy. Tu nastrój chwilami niemal gotycki mocno zmieszany jest niesamowitością spod znaku weird fiction. Dziwaczny dom, który odwiedza narrator, odbywające się tam absurdalne rytuały, smugi świateł na niebie i nie do końca zrozumiałe, zagadkowe zachowanie narratora w martwym mieście – to wszystko intryguje i wciąga, choć też ostrzega, że fabuła niekoniecznie będzie podążać za logiką naszej rzeczywistości. To kolejny w zbiorze tekst zdecydowanie skłaniający się w stronę estetyki i klimatu weirdu, tu często ocierającej się o surrealizm – zupełnie inny od opowiadania Anny Marii Wybraniec, ale równie satysfakcjonujący.

Sebastian Zarębski: Karły stoją na ramionach gigantów

Dla Zarębskiego to chyba debiut w publikacji książkowej, choć nie papierowej, ale jego teksty pojawiały się wcześniej m. in. na forum Nowej Fantastyki, skąd je znam – i właśnie dlatego mogę powiedzieć o tym debiutującym autorze, że warto zwrócić na jego twórczość uwagę. Zarębski ma bowiem niezwykłą wyobraźnię i umiejętność kreowania fantastycznych i pełnych rozmachu wizji. Jednocześnie u Zarębskiego często są one nie do końca dookreślone, wiele elementów jego skomplikowanych światów pozostawione bywa czytelnikowi do dopowiedzenia. Dostajemy w efekcie tekst trudny, wieloplanowy, umieszczony w jakiejś wersji przyszłości. Wiele elementów z tej przyszłości jest rozpoznawalne – Kraków, siostry zakonne w szpitalach, ludzkie emocje i uczucia, szarpiące bohaterką – ale wiele wydaje się nie tyle futurystycznych, co obcych, z niezrozumiałego porządku rzeczywistości. Nad Krakowem – gdzie nieuleczalnie chore osoby umieszcza się w hypnosie, czymś w rodzaju wirtualnej rzeczywistości (?) – wiszą fizycznie niemożliwe obiekty, wysłane przez Chmurne Imperium, obcych, z którymi kontakt jest niemożliwy. Ale czy naprawdę aż tak o wiele bardziej zrozumiała jest narratorka, którą, jako czytelniczka, podejrzewam o jakiś rodzaj psychicznych zaburzeń, i która przestaje brać leki? Ile z tego, co widzimy jej oczyma, dzieje się naprawdę, a ile jest przefiltrowane przez jej specyficzną wrażliwość, zwłaszcza po tym, jak dotknęła ją trauma? To nie jest łatwy tekst, i dla wielu osób może być męczący ze względu na to, ile dopowiedzeń wymaga od czytelnika, ale moim zdaniem warto po niego sięgnąć i warto śledzić karierę autora.

Jakub Rewiuk: Dokąd odeszli psiogłowcy

Jakub Rewiuk jest… młody. I wiem, w momencie, kiedy postanowił pisać i publikować, przestaje to być istotne, bo od tej pory jest autorem, o którym recenzent nie musi wiedzieć nic, by rozmawiać o jego tekście. Ale jednak, nie mogę opędzić się od myśli, że jego opowiadania (nie tylko to, ale także na przykład wybitne IMHO „Cykbumszsz” z zeszłorocznej antologii Granice nieskończoności) są niezwykle dojrzałe jak na dzieła ledwie dwudziestolatka.
„Dokąd odeszli psiogłowcy” to pierwszy w tym tomie przykład czegoś, czego chyba można było się po nim spodziewać, czyli dość klasyczne SF. Mamy tu sporo elementów typowych dla tej konwencji: pierwszy kontakt, obcą planetę, kolonizację pozaziemskich światów, androidy, technologię kosmiczną… Te motywy wplecione zostały w fabułę, która z kolei ma wiele elementów typowych dla innej konwencji, a mianowicie dla czarnego kryminału (bo mamy i rodzaj śledztwa, i zleceniodawcę, i nieco zmęczonego życiem, przybitego bohatera dobrego w tym, co robi, i nawet kogoś w typie femme fatale). A jednocześnie – także ze względu na to, od kogo okazuje się pochodzić kosmiczna sonda, znak pierwszego kontaktu – jest w tym tekście jeszcze jedna warstwa, a mianowicie refleksja nad tym, kim są tak naprawdę obcy, albo raczej, czym jest obcość. A przez to także – czym jest swojskość, czym jest dom, uczucia, życie. Literacko i językowo to najbardziej klasyczny z dotychczasowych tekstów w zbiorze, ale to nie znaczy, że mniej ciekawy.

Krzysztof Rewiuk: Madonna z UFO. Palimpsest

Mieliśmy Rewiuka-syna, zaraz po nim mamy Rewiuka-ojca, współnagrodzonego (wraz z Krzysztofem Matkowskim) Zajdlem za opowiadanie „Święci z Vukovaru” (2020). Jest to więc autor doświadczony i z dorobkiem, co widać zresztą w samym tekście. „Madonna z UFO” ma niewątpliwie najlepszy pierwszy akapit w tym zbiorze, natychmiast łapiący uwagę czytelnika (Latający spodek wyłonił się z ciemności w czwartek, siedem po wpół do szóstej. Miał niecałe trzy centymetry szerokości, centymetr wysokości i lekko przekrzywiony lewitował na prawo od głowy Matki Boskiej), a potem… cóż, nie jest gorzej.
Wychodząc od w zasadzie obyczajowej opowieści, dziejącej się na dwóch planach czasowych – historii malarza i modelki w renesansowej Italii oraz profesora historii sztuki i młodej uczonej we współczesnych Włoszech – Rewiuk snuje niespieszną, nastrojową opowieść o powstawaniu i dziejach zagadkowego obrazu. Podczas konserwacji, spod czarnego tła renesansowej Madonny wyłania się niebieskie niebo, a nim coś, co wygląda jak UFO. Jasne, mówi profesor, to pewnie anioł, ale kiedy zaczynają się badania i rozwija opowieść, wiele rzeczy okazuje się nie być tym, czym się wydają: bo ani czarne tło nie jest tłem, ani – co wiemy z drugiej warstwy narracyjnej – Madonna nie jest tak do końca Madonną, ani UFO nie jest z kosmosu. Tekst Rewiuka wygrywa nastrojem, klimatem nie tylko odtworzonych historycznych realiów, ale też tym, jak mówi o miłości. To jest z kolei tekst najdalszy od tego, czego się w tym tomie można było spodziewać, a jednocześnie – jak najbardziej do niego pasujący.

Magdalena Manuszak: Podarunek

W opowiadaniu Manuszak mamy z kolei około-cyberpunkowe klimaty: androidy, wredną korporację badawczą, narratorkę, która ma z tąż korporacją na pieńku i miasto przyszłości. Są też elementy SF, konkretnie rodzaj obcego artefaktu, kryształu, który daje dodatkowe umiejętności i zdolności, a z którym może zespolić się tylko niewielka część populacji, a między tymi, co mogą, i tymi, co nie, narastają zarówno nierówności, jak i nienawiść. Jedynym, który przeżył pierwsze spotkanie z obcym, był przyszły założyciel wrednej korporacji (a obcy artefakt spadł, a jakże, na Antarktydzie, bo gdzieżby indziej). Narratorka była kiedyś ofiarą eksperymentów związanych z kryształami, co dało jej, powiedzmy, rodzaj supermocy, ale też raz na zawsze zdefiniowało jej uczucia wobec korporacji TERG-a (mordercze). W momencie rozpoczęcia akcji musi jednak swoje emocje odłożyć przynajmniej chwilowo na bok, jako że czeka ją śledztwo związane z bardzo podobnymi eksperymentami jak te, które robiono na niej…
To jest fabularnie, konstrukcyjnie i stylistycznie bardzo klasyczny tekst. Jednak, jako że przy tym napisany jest sprawnie, a fabuła, choć chwilami przewidywalna, wciąga, stanowi naprawdę przyjemną lekturę, mimo że świat, jaki ukazuje, do przyjemnych nie należy.

Kamila Regel: Schizma

Powtórzę to, co mówiłam już kilkakrotnie: Kamila Regel jest autorką IMHO najlepszego polskiego opowiadania SF, napisanego w XXI wieku, i jest nim znane na razie tylko w wersji z forum NF „Siedem wrót ki-gal”. W „Schizmie” Regel robi to, co wychodzi jej znakomicie, a mianowicie konstruuje opowieść mocno zahaczoną w mitycznej narracji. Tym razem jej punktem wyjścia jest historia dziejąca się gdzieś zapewne w Ameryce Południowej (skoro mamy w niej jaguary i pancerniki), w nieokreślonym, mitycznym czasie. Osią konfliktu jest pojawienie się wysłannika – niebios? Bóstw? Obcych? – i wrażenie, jakie robi to na przedstawicielach plemienia: starej szamance, młodej dziewczynie, która jakoś potrafi się z Obcym porozumieć, wreszcie – pragmatycznym wodzu. Niewiele się tu dzieje – to zdecydowanie tekst skupiony na rozważaniach i dysputach, nie na szybkiej akcji – i nie ma oczywistych, prostych rozwiązań. Jest za to niezwykły klimat i urok wolno toczącej się opowieści o zmianie, której nie można uniknąć.

Dariusz Skrzydło: Czas milczenia i czas mówienia

Dariusz Skrzydło napisał pozornie (!) lekkie opowiadanie, osadzone w dziwacznej, post-ZSRR, putinowskiej rosyjskiej rzeczywistości, potraktowanej sarkastycznie i bez sentymentów, a jednocześnie – z aluzjami i odwołaniami do rosyjskiej literackiej klasyki, a jest to stylistyka, w której ten autor czuje się dobrze. Skrzydło ma sprawne pióro (przprszm), umie pisać w sposób, który sprawia czytającym przyjemność także na poziomie stylistycznym – przez ten tekst, mimo całych litanii barwnych przekleństw, czytelnik po protu płynie, co jakiś czas podśmiewając się w kułak. Fabularnie niby jest klasycznie – Obcy, znalezisko w tajdze, tzw. radzieccy naukowcy i ich technologie, a nad wszystkim złowrogi cień NKWD i polityczne gierki – ale także i tu mamy gry z klasyką fantastyki (świat uczonych jak z Bułyczowa, ale wredniejszy, cień pomysłów braci Strugackich), zza których co jakiś czas wychyla się bezlitosna pięść politycznego totalitaryzmu. Znakomicie się to czyta, od lekkiego początku do lodowato ponurego końca.

Tytułem podsumowania i nawiązania do wspomnianej wcześniej Nagrody Zajdla; to jest naprawdę, moim zdaniem, udany zbiór i nie mam żadnych wątpliwości, że któreś z opowiadań z tego zbioru trafi na moją własną listę nominacji.

Rzecz Niepospolita, lektura nieobiektywna

Rzecz Niepospolita to kolejny większy projekt literacki Grupy Wydawniczej „Alpaka”, po tomie fantastyki LGBT+ Tęczowe i fantastyczne. Tym razem inicjatorem projektu był pisarz, publicysta i krytyk fantastyki Artur Nowrot, a antologia powstała przy wsparciu redakcyjnym ekipy związanej z Alpaką (Klaudia Ciurka, Magdalena Habera, Ginny Nawrocka, Katarzyna Nowacka, Joanna Rozmus, Magdalena Stonawska, Zuzanna Śliwa, Aleksandra Tomicka-Kaiper). Publikacja zwraca uwagę efektowną okładką (stworzoną przez osobę o pseudonimie GK), zawiera również ilustracje kilkorga twórców (Igor Myszkiewicz, Anna Karolina Kaczmarczyk, Ewan Mrozek, TheAxael i Małgorzata Lewandowska).    

Założeniem antologii, wyłożonym we wstępie autorstwa Artura Nowrota, jest idea twórczego przyjrzenia się Polsce, realizowana na różne sposoby, w różnych konwencjach i stylach – od quasi-eseju, przez formę paraquizu, humor, przetworzenia legend, aż po czystej wody grozę. Od razu powiem: Rzecz Niepospolita to zbiór udany, równy, zawierający przy tym kilka tekstów naprawdę bardzo dobrych – co nie znaczy, że dostałam w tej antologii wszystko to i dokładnie to, czego się po niej, nie do końca chyba świadomie, początkowo spodziewałam.   

Przyjrzyjmy się poszczególnym tekstom. Rzecz Niepospolita ukazała się w Święto Niepodległości 2021, a ja sięgnęłam po nią zaraz po publikacji. Początek lektury nie był łatwy, bo „Barszcz” Joanny Przygodzkiej zupełnie mnie do siebie nie przekonał. W zasadzie trudno mi określić o czym jest ten tekst i dlaczego to akurat on zajmuje pierwsze miejsce w antologii – pewnie coś przegapiam i nie czytam symboliki, ale wydaje mi się on jedynie scenką, kończącą się tam, gdzie mogło się zacząć coś ciekawego. Autorce udało się efektownie opisać wieś dzieciństwa bohaterki i potem czasy jej dorosłości z post-Balcerowiczowską wsią, ale tekst jako samodzielny utwór literacki dla mnie się nie broni.

Sytuację uratowało „O Dorotce i siedemnastu rzekach” mającej już spore doświadczenie i dorobek Marty Malinowskiej: bardzo dobry tekst, sprawnie napisany, z celnie uchwyconą młodzieżową mentalnością lat 90. i naprawdę efektownie, pomysłowo opisaną Łodzią tamtych czasów. Autorka bardzo efektownie tworzy paralelę między dziewczyną a miastem, przeplata i łączy ich postacie i losy. Na dodatek decyzja o takiej lekko baśniowej, ale też swobodnej narracji-opowieści wszechobecnego narratora z dystansem wobec postaci też działa bardzo dobrze, świetnie też autorka gra metaforyką (rzeki w gorsetach kanałów – w tej jednej frazie jest cały obraz i kawałek historii). Chyba pierwszy tekst tej autorki, który aż tak mi się podobał.

„Czarnoziem” Anny Robak-Reczek to znowu wieś i znowu nastolatka – ewidentnie Zeitgeist jest taki, że tego typu postacie i miejsca są dla piszących ważne. Opowiadanie Robak-Reczek wykorzystuje ten motyw, by w prosty, ale efektowny sposób zadać pytania o kwestie rodzinnego miejsca, przywiązania do niego i cienkiej granicy między tym, że jest nam gdzieś dobrze i nigdzie nie będzie lepiej, nie chcemy więc odejść, a tym, że odejść nam nie wolno. Wybrana przez autorkę metafora pozwala na zniuansowanie problemu i pokazanie go w odcieniach szarości raczej niż czerni i bieli – czy naprawdę osieroconym dzieciom podstępem związanych z tą ziemią będzie tu źle? Co jest ważniejsze, dobrobyt i powodzenie czy prawo do decyzji o samych sobie? Wolność czy spokój i wygoda, kryjące niedopowiedzianą, ale oczywistą w kontekście przemoc? „Czarnoziem” to udany, prowokujący do myślenia, niebanalny tekst.

 „Teraz nie ma czasów” Michała Studniarka to z kolei ładnie napisana historyjka o historii i zegarkach, z odrobiną niesamowitości, ale nic poza tym. Widać, że autor sprawny, że pióro ma wyrobione, że umie stworzyć efektowne scenki i scharakteryzować postać kilkoma pociągnięciami, powiedzmy, pióra, ale zabrakło mi tu – opowieści, czegoś więcej niż prosta fabuła.

Małgorzata Gwara w opowiadaniu „O pewnej przyjaźni” sięga po konwencje słowiańskiej urban fantasy, osadzoną we współczesnych, mniej więcej, czasach, ale co rusz sięgającej w przeszłość – a to w historię rozstrzelanych w latach 40. w miejscowym lesie ofiar, a to w prasłowiańską, pogańską przeszłość, a to w lokalne legendy o pokutującym duchu królowej Bony i diabelskich skarbach. Autorka umie opisywać postacie, ale tekst rozłazi się fabularnie na kilka wątków, z których niewiele, jak dla mnie, wynika.

Przemysław Zańko, laureat Reflektora Nowej Fantastyki w 2019, wydaje się w ostatnich tekstach – jak „Jesieniarze” w NF 11/21 czy właśnie „Znieczulica” z Rzeczy Niepospolitej – iść w kierunku fantastyki mocno nieoczywistej, z pogranicza, mocno skupionej na psychologii bohaterów; o ile „Zniecuzlica” w ogóle jest fantastyką, bo elementy niesamowite w niej rozgrywają się przecież głównie w głowie bohaterki. Zańko to przy tym pisarz mimo ilościowo dość niewielkiego dorobku doświadczony, bardzo świadomy tego, co robi i jakimi środkami może swój cel osiągnąć – wystarczy popatrzeć na to, jak w „Znieczulicy” ogrywa tytułowy koncept, pokazując w pierwszoosobowej narracji swojej młodej bohaterki (to kolejna studentka/nastolatka w tym zbiorze!) teoretycznie utratę uczuć przez bohaterkę, w rzeczywistości zaś – zyskiwanie przez nią świadomości i swoistej, trudnej niezależności.   

„Rok jej powrotu” Marty Konieczny znów dotyczy młodych kobiet – w tym przypadku główna bohaterka, Maja, jest nauczycielką na początku kariery, doskonale jeszcze pamiętającą szkolne lata, dzielącą życie z partnerką-artystką – i dotyka, pomysłowo i twórczo, tematu katastrofy klimatycznej. Poczucie młodej bohaterki, że na świecie jest za ciepło, przekłada się na jej inicjatywę – motywowaną tak ekologicznie, jak i, powiedzmy, symbolicznie – o rezygnacji klasy z udziału w topieniu Marzanny. Nie zdaje sobie jednak sprawę z tego, co może oznaczać rezygnacja z tradycji, z odwiecznego rytuału… To jest bardzo udany tekst, niebanalny, ciekawy także na płaszczyźnie stylistycznej, nieoczywisty przy tym, jak chodzi o przesłanie. Mocny punkt antologii.

Kolejny tekst to „Stacja Chicago Wałbrzych 20 21”, którego autorką jest Lena Dominczak. No pogubiłam się w tym tekście, choć konstrukcyjnie nie jest bardzo skomplikowany. Dotyka, owszem, tematu, który w Rzeczy niepospolitej powinien był się znaleźć, a mianowicie – emigracji i Polaków poza Polską, i bardzo mnie ucieszył fakt, że taki temat, ogromnie przecież kulturowo istotny dla naszej historii i współczesności, tu zaistniał. Niestety, tekst jako taki mnie nie przekonał – wydał mi się przeładowany efektami, pomysłami i literackimi grami, mniej lub bardziej udanymi (jak ta gra z i użyciem imion Dżesika i Brajan). Gdzieś pod tymi wszystkimi gierkami i pomysłami zgubiło mi się znaczenie tekstu, niestety, choć oczywiście możliwe, że czegoś nie zauważyłam.

„Jak to z Marianną było” Justyny Hankus to kolejny w zbiorze tekst o młodej kobiecie – tym razem o maturzystce, której przydarza się wielka miłość i nieuchronna zdrada. Ładnie to napisane, ale brakło mi tu czegoś wychodzącego poza prostą opowiastkę sięgającą gdzieś ku obyczajowej współczesnej wiejskiej historii, gdzieś ku urban fantasy.

Podobnie jest w przypadku opowiadania Karola Matlachowskiego. “Krótka pięćdziesiątka” To również jest sprawnie napisany tekst, skomponowany i stylistycznie złożony z biglem, ale też pozbawiony drugiego dna – ot, historyjka niemiłego pana i jego żałosnej kariery wykorzystywacza kobiet, z dość chyba niepotrzebną niesamowitością w tle.

Tekstów Pneumatycznej Duszy nie skomentuję – są pewnego rodzaju quasi-interaktywną grą z czytelnikiem, ale w tym zbiorze wydały mi się pretensjonalnym i niepotrzebnym przerywnikiem. Mam wrażenie, że lepiej sprawdziłyby się samodzielnie, nie w środku antologii tekstów literackich.

„Chochoły” Anny Łagan to kolejny w zbiorze tekst, odwołujący się do kombinacji „Covid + protesty”. W tekście Łagan ramą jest historia ojca, który przyjeżdża do Krakowa w poszukiwaniu córki, z którą kontakt urwał się po kolejnym proteście. Dużo tu dobrej woli i życzliwości wobec świata – wobec ewidentnie queerowych przyjaciół Julii, wobec osób dotkniętych bezdomnością – a Łagan jest sprawna pisarsko, ale trochę rozłazi się ten tekst fabularnie i trudno mi powiedzieć, co autorka chciała zrobić, co przekazać. Ale może to moja wina jako czytelniczki, bo jakoś podświadomie oczekiwałam po tych tekstach czegoś więcej niż historyjek osadzonych w Polsce, może jakichś rozliczeń z polskością, z naszymi wariantami problemów uniwersalnych? W każdym razie motyw chochołów i chocholego tańca Łagan ogrywa efektownie i pomysłowo, a postacie kreuje wiarygodnie – mój brak zachwytu nie wynika tu bynajmniej z warsztatowych niedociągnięć, a z zupełnie swoistej, własnej potrzeby lekturowej.

„Tam” Wojciecha Guni to jak zwykle u tego autora tekst świetny literacko, klimatyczny i nastrojowy, także skupiony na postaciach kobiecych, choć tym razem nie tak młodych, niejednoznaczny i intrygujący. Gunia też opowiada raczej indywidualną historię bohaterki / bohaterek, wciągając osobę czytającą coraz głębiej w dzieje traum bohaterki i jej konfrontację z pamięcią / niepamięcią. To pamięć i przeszłość stanowią tu, jak mi się zdaje, klucz do psychiki bohaterki i do jej historii: historii osobistej tragedii, bardzo kobiecej straty i prób poukładania wszystkiego    

„Genius” Julii Żmudki to zabawa formą, opowieść-opowiadanie-esej o wrocławskim budynku Solpolu – niekoniecznie mój typ literatury, ale nie sposób odmówić autorce poczucia humoru, pomysłowości i panowania nad literacką materią – a i wybór budynku, wpisującego się w sporo głośnych ostatnio debat wokół estetyki przestrzeni, dziedzictwa transformacji ustrojowej i generalnie polskich miast, jest nader celny.   

Olga Niziołek wydaje mi się jedną z najciekawszych polskich debiutantek ostatnich lat i opowiadanie z Rzeczy Niepospolitej, zatytułowane “Sześć wskazówek, jak biegać w ciemnościach” tylko mnie w tej opinii umocniło. Odpowiedziało też na moją potrzebę, której nie zwerbalizowałam sobie przed początkiem lektury, ale która musiała gdzieś tkwić, co widzę po swoich reakcjach – potrzebę szukania w opowiadaniach z Rzeczy Niepospolitej pewnej uniwersalności, czegoś więcej niż efektownych i dobrze opowiedzianych historii. Niziołek osiąga ten efekt, sięgając po bliskie sobie weirdowe klimaty i przyjmując nietypową narrację w formie serii ostrzeżeń przed bieganiem w ciemności – a to, jak pisze, zupełnie, ale to zupełnie coś innego, niż jogging po ciemku. Depresja i cierpienie przez nią wywołane subtelnie łączą się u Niziołek z doświadczeniami społecznymi, z życiem w tym miejscu i czasie, ale jej inteligentna metafora nigdy nie staje się oczywistą, walącą w oczy alegorią tego, co może zrobić z człowiekiem choroba, współczesność, Polska. Znakomite domknięcie antologii.

We wstępie redaktor antologii, Artur Nowrot, zwraca uwagę na wiodące, jego zdaniem, tematy antologii: rolę tradycji, jednostkę i jej walkę o autonomię oraz znaczącą rolę krajobrazu. Zgadzam się z tą intuicją. Dodałabym, że Polska w tym zbiorze ma twarz młodej kobiety, zwykle z małego miasteczka i bezdyskusyjnie polskiej, jak chodzi o tożsamość etniczną i kulturową – i to jest dobre, bo taka perspektywa jest cenna i ciekawa, a nie taka wcale strasznie w polskiej fantastyce częsta. Trochę mi jednak szkoda, że innych twarzy jest tu tak mało, że tak niewiele tu refleksji nad kobiecą dojrzałością, queerowymi tożsamościami, starością Polaków, nad emigrantami i imigrantami, nad Polakami i Polkami o innych etnicznościach i tradycjach. Trochę mi tego zabrakło. Niemniej jednak, to jest przy tym niewątpliwie udany zbiór i ciekawa pozycja na polskim rynku opowiadań roku 2021 – mogę mieć uwagi, ale będę zdecydowanie zachęcać, by po niego sięgnąć.

Zew Zajdla 2020: opowiadania (4). Krzysztof Rewiuk, “Córka poławiacza żachw”

Na początek pewnie trochę nużąca już powtórka z informacji, o co w tej serii postów chodzi. Chodzi mianowicie o to, żeby czytać, komentować i nominować do nagród autorów polskiej fantastyki. To nie mój pomysł – od paru lat trwa akcja Zew Zajdla, a ja tylko biorę w niej udział. Oznacza to, że po pierwsze, sama wysyłam propozycje nominacji do Nagrody imienia Janusza A. Zajdla. Po drugie, kiedy przychodzi pora ogłoszenia, jakie powieści i opowiadania zostały oficjalnie nominowane, czytam te propozycje, by wybrać z nich w końcu moje ulubione i zagłosować. To głosowanie można zrealizować na dwa sposoby: albo wybierając się na konwent w randze Polconu, w tym roku – Bachanalia Fantastyczne.

Rozpoczęłam już swój cykl recenzji z nominowanych tekstów – udało mi się podzielić wrażeniami z lektury opowiadań: Krzysztofa Matkowskiego i Krzysztofa Rewiuka “Święci z Vukovaru”, Magdaleny Kubasiewicz “Sen nocy miejskiej”, a także “Gdzie Mikołaj nie może… tam diabła pośle” Katarzyny Bereniki Miszczuk. Zrecenzowałam już także opowiadanie “Al”, drugi z nominowanych samodzielnie tekstów Rewiuka, jak również dwie nominowane powieści. Na blogu są już mianowicie refleksje z lektury Pieśni Chołów Macieja Głowackiego, a na stronie Esensji – recenzja powieściowego debiutu Krzysztofa Matkowskiego Trzecia część człowieka.

Dzisiaj – ostatnie z nominowanych opowiadań, a trzecie, którego autorem (lub współautorem) jest Krzysztof Rewiuk. Mowa tu o “Córce poławiacza żachw”, opublikowanej w pierwszym tomie zbioru Weird fiction po polsku (nie, żebym tu chciała #bezczelnaautoreklama uprawiać, ale w tym samym tomie jest i moje opowiadanie!).

Uwaga: recenzja zawiera spojlery. Przejdź na dół, do tekstu po drugiej ilustracji, po krótką bezspojlerową rekomendację.

“Córka poławiacza żachw” wpisuje się, podobnie jak inne nominowane w tym roku opowiadanie (współ)autorstwa Rewiuka, “Święci z Vukovaru”, w nurt fantastyki nie odchodzącej bardzo daleko od naszego świata. W “Córce poławiacza żachw” mamy historię dziejącą się na Małych Wyspach Sundajskich – tego określenia zbiorczego pewnie używamy raczej rzadko, ale nazwy Bali czy Komodo wydają się już bliższe, prawda? Na jedną z wysp (archipelag ma ich około czterdziestu), bezimienną i w zasadzie nieznaną ludziom Zachodu, przybywa narrator-bohater, z zawodu pracownik sektora turystycznego. Teoretycznie ma on, w ciągu dwóch tygodni, nabyć dla swojej firmy prawa do zbudowania na tutejszej plaży hotelu i centrum turystyki. W praktyce, zarówno dwutygodniowy termin, jak i zamiar uzyskania koncesji są dla bohatera drugorzędne – jak sam mówi, umówmy się – nie byłbym pierwszym agentem wracającym z wysp z niczym (…) Te dwa tygodnie mogą się zresztą nieco przedłużyć. Dzisiaj odebrałem przez radio informację o trudnościach w załatwieniu zezwolenia na powrotny kurs wodolotu.

Bohatera “Córki poławiacza żachw” trochę trudno jakoś szczególnie polubić. Kombinator z niego, jak widać z powyższych cytatów, który do swojej pracy stosunek ma wysoce cyniczny (choć może to i dobrze). Jego refleksje są dość egocentryczne, skupiają się wokół niego samego, a spojrzenie na świat ludzi, wśród których zamieszkał – mocno protekcjonalne i naznaczone poczuciem wyższości człowieka Zachodu wobec lokalnej, żyjącej poza światem technologii kultury. Do tego dochodzi jego stosunek do kobiet – bardzo przewidywalnie, narrator mówiąc o żonie komentuje mimochodem, że już nie patrzy ona na niego tak, jak kiedyś, a miejscową tłumaczkę Devi określa mianem uroczej młodej istoty i konsekwentnie, do pewnego momentu, postrzega jedynie w kategoriach seksualnych. Od chwili jednak, kiedy jego związek z dziewczyną został skonsumowany, staje się ona dla narratora czymś więcej i więcej – choć coraz mniej chyba obiektem erotycznej pasji, a coraz bardziej a bardziej – zastępczą matką? Opiekunką? Strażniczką?

Tekst Rewiuka jest, na moje oko, pastiszem – pastiszem pewnego typu europejskich narracji egzotyzujących tropikalne kultury, pastiszem również opowieści spod znaku “Europejczyk wkraczający w smugę cienia odnajduje sens życia (czytaj: sprawność seksualną) w związku z dziewczęcą, młodziutką, jednocześnie idealnie niewinną i seksualnie super-wyszkoloną dziewczyną z egzotycznego, odległego kawałka świata”, których w relacjach podróżników i w literaturze nie brakowało, a i, jak dowodzi moja lektura nominowanych w tych roku do Nike Zaświatów Fedorowicza, nie brakuje do dzisiaj. Niekoniecznie oczywiste zakończenie – swoista metamorfoza narratora, nadająca nowe znaczenie idei poławiania żachw – też się w tę pastiszowość wpisuje, tyle że nagle, zamiast Malinowskiego czy Gaugina, mamy prawie-że Gregora Samsę (w końcu tekst powstał na konkurs weird fiction!).

Fantastyka w “Córce poławiacza żachw” nie jest oczywista ani nie rzuca się w oczy natychmiast – chyba najbliżej temu opowiadaniu do pewnej tradycji prozy niesamowitej. Podoba mi się ta pastiszowość tekstu – to, jak pobrzmiewają w nim pewne tradycje z jednej strony europejskiego myślenia o wszystkim, co spoza zachodniego kręgu, fascynacji podszytej sporą dozą pobłażliwego lekceważenia i poczucia wyższości, z drugiej – pewnych tropów antropologii, biologii i psychologii (co mocno podkreślają “cytaty” w tekście, wzięte z fikcyjnych dzieł będących parodiami klasyki antropologii), z trzeciej w końcu – nieoczekiwanych, oryginalnie potraktowanych motywów rodem z horroru (na etapie święta jedzenia wielkiej żachwy spodziewałam się, że miejscowi zeżrą bohatera od razu…). Natomiast zastanawiam się, jak wyraźnie czytelny jest też pastisz, jak dobrze będą czytelnicy dostrzegać różnicę między podejściem bohatera-narratora a lekko chyba ironicznym spojrzeniem autorskim na tegoż samego bohatera i jego dzieje. Nie, to nie jest chyba ten casus, kiedy nasz narrator jest rzeczywistym złolem: kiedy zaczyna tracić sprawczość i chęć życia, trochę trudno mu trochę nie współczuć – ale niewinną a szlachetną ofiarą to on też nigdy nie miał być.

To jest elegancki, efektowny tekst, ale to nie jest mój typ na Zajdla ani nawet tekst z mojego topu 10 polskich opowiadań 2020. Może trop “piękna zmysłowa kobieta, pożeraczka (metaforyczna) mężczyzn” wydaje mi się nieco zbyt ograny, a Devi – trochę za bardzo pasuje do pewnego schematu kobiety pozornie idealnej? Rozumiem, że spora część z tych uwag o uroczej młodej istocie, wielkich, fiołkowych oczach, frywolnej przekorze w spojrzeniu i traktowaniu narratora jak bohatera to z jednej strony elementy związane z faktem, że widzimy ją oczyma bohatera, a on tak ma, z drugiej – rodzaj kamuflażu samej bohaterki, grającej przed bohaterem to, co on sam chce widzieć (ona raczej nieprzypadkowo nosi imię bogini ucieleśniającej kobiecość we wszystkich, także groźnych aspektach). Niemniej, schemat “młodej kobiety pozornie słodkiej, niewinnej i zmysłowej, w rzeczywistości groźnej” też jest, cóż, schematem i trochę mnie w tym opowiadaniu, przyznam, uwiera.

Trochę sobie na koniec ponarzekałam, ale generalnie powiedzieć mogę jedno: Rewiuk pisać umie, i to bardzo efektownie. Cieszę się, że tak – klasycznie, inteligentnie, z dużą kulturą i znajomością tradycji, zarówno fantastyki, jak i nie tylko – piszący autor pojawił się na polskiej scenie i trzymam kciuki za nagrodę na niego: moim własnym Zajdlowym typem za rok 2020 w kategorii “opowiadanie” są bowiem “Święci z Vukovaru”, których Krzysztof Rewiuk jest współautorem.

Żachwy na ilustracji niemieckiego biologa Ernsta Heckela z dzieła Kunstformen der Natur, 1904. Źródło: wikipedia

GDZIE ZNALEŹĆ: oraz w antologii opowiadań nominowanych do Nagrody Zajdla za rok 2020

ZA ILE: Uwaga: antologia Zajdlowa jest dostępna za darmo do ściągnięcia pod adresem widocznym powyżej do końca tego roku.

DLA KOGO: Dla lubiących klasyczną, tradycyjną fantastykę – w której element fantastyczny jest raczej nieoczywisty!

Zew Zajdla 2020: opowiadania (3). Krzysztof Rewiuk, “Al”

Na początek – wiem, powtarzam się od kilku wpisów, ale to dlatego, że ludzie czasem zaglądają nie na cały cykl notek, ale na informacje o konkretnych tekstach – krótkie streszczenie, o co w tej serii postów chodzi. Od kilku lat biorę udział w akcji Zew Zajdla – co oznacza, że po pierwsze, sama wysyłam propozycje nominacji do najważniejszej polskiej fandomowej nagrody. Po drugie, kiedy przychodzi pora ogłoszenia, jakie powieści i opowiadania zostały oficjalnie nominowane, czytam te propozycje, by wybrać z nich w końcu moje ulubione i zagłosować. To głosowanie można zrealizować na dwa sposoby: albo wybierając się na konwent w randze Polconu, w tym roku – Bachanalia Fantastyczne, albo głosując online po wykupieniu akredytacji wspierającej (koszt to 20 PLN, a zasady głosowania opisane są tutaj).

Rozpoczęłam już swój cykl recenzji z nominowanych tekstów – udało mi się podzielić wrażeniami z lektury opowiadań: Krzysztofa Matkowskiego i Krzysztofa Rewiuka “Święci z Vukovaru”, Magdaleny Kubasiewicz “Sen nocy miejskiej”, oraz “Gdzie Mikołaj nie może… tam diabła pośle” Katarzyny Bereniki Miszczuk. Spisałam też już swoje refleksje z lektury powieści Macieja Głowackiego Pieśni Chołów, a na stronie Esensji dostępna jest moja recenzja powieści Krzysztofa Matkowskiego Trzecia część człowieka.

Dzisiaj z kolei sięgnęłam po antologię Fantazmatów Zbrodnia doskonała i po otwierające ją opowiadanie Krzysztofa Rewiuka “Al”. Całą antologię recenzowałam tutaj – mój dzisiejszy tekst o opowiadaniu Rewiuka jest rozwinięciem uwag, jakie zawarłam w tamtej analizie.

Uwaga: recenzja zawiera spojlery. Przejdź na dół, do tekstu po drugiej ilustracji, po krótką bezspojlerową rekomendację.

Al” Krzysztofa Rewiuka to tekst science fiction bliskiego zasięgu, bardzo klasyczny w swojej koncepcji, osadzony w dość przewidywalnych realiach i mający jako głównych bohaterów postacie raczej dla SF typowe – młodego uczonego i stażystkę-psycholożkę. W fantastyczno-naukową (naukową w więcej niż jednym znaczeniu) autor wpisuje ciekawy, i szczerze mówiąc dość niepokojący problem etyczny, związany z kwestią woli i odpowiedzialności.

To bardzo starannie zaplanowane, poukładane opowiadanie – tu naprawdę każde zdanie jest na swoim miejscu, każda autorska decyzja (jak np. użycie czasu przyszłego  w narracji) to przemyślany i konkretny wybór. Rewiuk wychodzi od pomysłu i otoczenia dobrze w fantastyce znanego – jesteśmy w laboratorium, gdzie dwoje młodych uczonych prowadzi doświadczenie, obserwując wędrującego po labiryncie szczurka, który dostał imię po najsłynniejszej myszy w historii fantastyki. Choć w zasadzie to doświadczenie prowadzi on, Michał. Ona, Anka, jest gościem, a jednocześnie – partnerką Michała. Sama Anka za chwilę też stanie przed ważnym zawodowym wyzwaniem, jako że będzie musiała ocenić poczytalność kobiety, która pozornie bez żadnych motywów zaatakowała nożem męża…

Czytelnik, wędrujący przez labirynt opowieści razem z bohaterami, zastanawia się: jakie w tym bardzo płynnie działającym literackim mechanizmie (a ten tekst jest, tak naprawdę, o przewidywaniu zachowań i byciu przewidywalnym!) jest przełożenie między narratorką a jej dwoma zwierciadłami – szczurem Alem w labiryncie i oskarżoną o morderstwo pacjentką, którą narratorka obserwuje jako jej psychiatra? Fabularnie historia Ala jest nieco inna niż jego imiennika w opowiadaniu Daniela Keyesa, ale rola, jaką obie laboratoryjne myszy odgrywają w fabule, jest poniekąd podobna, obie bowiem służą jako poniekąd odpowiednik głównej postaci i zwierciadło jej losów.

Opowiadanie pochodzi, jak wspomniałam, z temu poświęconego fantastycznym zbrodniom doskonałym. Zbrodnia  – ta konkretna, popełniona na mężu przez kochającą żonę – jest w tym akurat tekście w zasadzie pretekstowa i autor nam to wyraźnie sygnalizuje, bo nawet nie dowiemy się, czy ofiara przeżyła. W centrum stoi inne pytanie: o wolną wolę i o przyczyny naszych decyzji. O to, co może sprawić, że pewnego dnia, nie chcąc tego, popełnimy zbrodnię…

Skoro tak wcześniej chwaliłam – to teraz może powiem coś pozornie niekonsekwentnego. Nie zachwycił mnie ten tekst. “Al” kończy się mocną, zaskakującą sceną, a mimo to – brakuje mi w nim domknięcia. Mam wrażenie, że opowiadanie się urywa w pewnym momencie, trochę, jak dla mnie, za szybko. Trochę wygląda to tak, jakby autor wybrał zakończenie tekstu sceną, która jest bardzo efektowna, ale mnie raczej wybiła z rytmu czytania niż dała odpowiedzi. i jak generalnie uważam “Ala” za udany tekst, tak jednocześnie nie ukrywam jednak, że wolę inne opowiadania Rewiuka.

Algernon nie jest jedynym popkulturowym szczurkiem wspomnianym w opowiadaniu. Obrazek stąd

GDZIE ZNALEŹĆ: W darmowej antologii Fantazmatów Zbrodnia doskonała oraz w antologii opowiadań nominowanych do Nagrody Zajdla za rok 2020

ZA ILE: Za darmo w obu postaciach. Uwaga: antologia Zajdlowa jest dostępna za darmo do ściągnięcia pod adresem widocznym powyżej do końca tego roku.

DLA KOGO: dla lubiących klasyczną, elegancko napisaną science fiction bez zbyt wielkiego skupienia na science.

Zew Zajdla 2020: opowiadania (2). Katarzyna Berenika Miszczuk, “Gdzie Mikołaj nie może… tam diabła pośle”

Na początek, krótkie streszczenie, o co w tej serii postów chodzi. Od kilku lat otóż biorę udział w akcji Zew Zajdla – co oznacza, że po pierwsze, sama wysyłam propozycje nominacji do najważniejszej polskiej fandomowej nagrody. Po drugie, kiedy przychodzi pora ogłoszenia, jakie powieści i opowiadania zostały oficjalnie nominowane, czytam te propozycje, by wybrać z nich w końcu moje ulubione i zagłosować. To głosowanie można zrealizować na dwa sposoby: albo wybierając się na konwent w randze Polconu, w tym roku – Bachanalia Fantastyczne.

Rozpoczęłam już swój cykl recenzji z nominowanych tekstów – udało mi się podzielić wrażeniami z lektury opowiadania Krzysztofa Matkowskiego i Krzysztofa Rewiuka “Święci z Vukovaru” (to było jeszcze przed ogłoszeniem nominacji, bo to był mój typ, który nominowałam), z opowiadania Magdaleny Kubasiewicz “Sen nocy miejskiej” oraz z intrygującej powieści Macieja Głowackiego Pieśni Chołów; na stronie Esensji jest ponadto moja recenzja powieści Krzysztofa Matkowskiego Trzecia część człowieka.

Dzisiaj zamierzam napisać parę słów o opowiadaniu Katarzyny Bereniki Miszczuk “Gdzie Mikołaj nie może… tam diabła pośle”.

Uwaga: recenzja zawiera spojlery. Przejdź na dół, do tekstu po drugiej ilustracji, po krótką bezspojlerową rekomendację.

Okładka antologii Wigilijne opowieści Wydawnictwa W. A. B., w której oryginalnie ukazało się opowiadanie Miszczuk. Źródło: Lubimy Czytać

Te czerwono-zielone barwy, prezenty i gałązki choinki? Razem z tytułem nie pozostawiają żadnych wątpliwości co do klimatu i okazji, z jakiej antologia powstała. A opowiadanie Katarzyny Bereniki Miszczuk znakomicie się w ten wigilijny klimat wpisuje.

Szczerze mówiąc, właśnie dlatego zastanawia mnie obecność tego tekstu na liście nominacyjnej. Nie budzi moich zastrzeżeń fakt, że jest na niej tekst tej autorki – Miszczuk jest pisarką popularną, mającą oddane fanki i wiernych czytelników, dziwi mnie więc raczej fakt, że doczekała się Zajdlowej nominacji dopiero teraz (wiem, wiem, krąg osób czytających Miszczuk i krąg głosujących na Zajdla niekoniecznie się przecinają). Nie dziwi mnie to również ze względu na jakość tekstu, bo “Gdzie Mikołaj nie może…” to opowiadanie całkiem udane, sprawnie napisane i przyjemne w lekturze. Nie. Dziwi mnie głównie fakt, że ten tekst jest tak bardzo okazjonalny, tak mocno związany z tym, co się w mediach i reklamie nazywa “świąteczną atmosferą”.

Opowiadanie Miszczuk zawiera w zasadzie wszystko to, co mogłoby znaleźć się w świątecznym odcinku jakiegoś miłego serialu zatrącającego o fantastykę. Fabuła jest dość prosta. Demon Azazel z litości nad pijanym Mikołajem bierze na siebie jego obowiązki i saniami zaprzężonymi w renifery rozwozi prezenty dzieciom; minęło już kilka tygodni jego misji, ale na szczęście dzięki cudownemu gadżetowi ciągle jest prawie północ tego właściwego dnia. No tyle że tym jednym razem Azazela ktoś zaskakuje – i nie wiem, czy was z kolei zaskakuje fakt, że to jest małe dziecko, konkretnie ośmioletni chłopczyk, bo mnie jakoś nie bardzo. Podobnie jak nie dziwi fakt, że Azazel odchodzi z jakimś dziwnym uczuciem w tym, czego nigdy by nie nazwał sercem, a chłopiec zostaje z cudownymi wspomnieniami spotkania z nie całkiem świętym dawcą prezentów.

I wiecie co? Okej, są w tym tekście uwagi o bardzo dobrej koleżance taty, która śpi z nim w jednym łóżku pod nieobecność mamy, i klątwa, wskutek której co ma stać, będzie wisieć, plus uwagi o piciu i leżeniu w kałuży własnych wymiocin – ale tak poza tym, mam wrażenie, ten tekst jest w stu procentach dla dzieci. Nawet to, że nie bardzo potrafię odczytać, czego szukał w ludzkich domach diabeł, czyli pewna komplikacja dorzucona pod koniec akcji (bo odpowiedź, że szukał czegoś w rodzaju iskierki dobra, odrzucam jako zbyt banalną nawet jak na tekst wigilijny) nie zmienia mojego poczucia, że “Gdzie Mikołaj nie może…” doskonale sprawdziłoby się jako – czytanka.

W tym stwierdzeniu chodzi mi nie tyle o ciepły, pozytywny klimat, jaki emanuje z tego opowiadania, w którym diabeł szybko i bez problemów dogaduje się z zamożnym (ładne mieszkanie, designerska choinka, drogi ekspres do kawy), ale smutnym i samotnym dzieciakiem. Chodzi mi raczej o to, jak wyraźnie wybrzmiewa w tym tekście – no, dydaktyka.

W opowiadaniu mamy przytoczoną in extenso, ujętą w opowieść Azazela, historię autentycznego świętego Mikołaja, która, choć przekazana z lekką dezynwolturą, jest na tyle szczegółowa, że dzieciak po lekturze powinien móc ją powtórzyć. Ale to nie wszystko – do tego mamy jeszcze polskie legendy związane z Mikołajem, uwagi o życiu dawnych Słowian, a nawet mini-wykład o tym, skąd w popkulturze wzięły się sanie, renifery i czerwony strój stereotypowego Świętego Mikołaja. Wszystko to podane jest po bożemu, jak na lekcji – owszem, w lekko ironicznym tonie przypisanym demonowi, ale jest to ironia i obrazoburstwo na poziomie mniej więcej Mitologii według Percy’ego Jacksona.

“Gdzie Mikołaj nie może…” to zdecydowanie najlżejszy z tegorocznych Zajdlowych tekstów, zarówno jak chodzi o pomysł, jak i realizację. To jest udany tekst, w sensie konstrukcyjnym, dobrze i szybko się go czyta. Postacie ma, jak chodzi o ich charaktery, owszem, wprost nie tyle z rekwizytorni popularnej prozy, co z zasobów Hallmarkowych filmów świątecznych, ale ci konwencjonalni bohaterowie w tej akurat formule nieźle się sprawdzają. Cieszę się, że popularna i lubiana jako autorka Katarzyna Berenika Miszczuk się w zestawieniu Zajdlowym znalazła – ale że akurat tym tekstem, to mnie ciągle nieco dziwi. I nie chodzi o to, że nie do końca jestem czytelniczką, dla której takie teksty się pisze – chodzi raczej o to, jak wyraźnie i typowo świąteczny się on wydaje, jak mało typowo nagrodowy

Fresk przedstawiający św. Mikołaja z Mirry; dzieło jest autorstwa Dionizego, a znajduje się w Monasterze Terapontowskim. Źródło: Wikipedia

GDZIE ZNALEŹĆ: W tomie Wigilijne opowieści Wydawnictwa W. A. B. oraz w antologii opowiadań nominowanych do Nagrody Zajdla za rok 2020

ZA ILE: Opowieści wigilijne są do kupienia w papierze i ebooku (ceny odpowiednio od około 29 – 31 PLN). Antologia Zajdlowa jest natomiast do końca roku dostępna za darmo do ściągnięcia pod adresem widocznym powyżej.

DLA KOGO: dla lubiących baśnie (takie dla młodszych dzieci) i świąteczne klimaty. Dla osób mających ochotę na lekką, przyjemną i pozytywną lekturę, utrzymaną w pogodnym, bożonarodzeniowym nastroju.

Zew Zajdla 2020: opowiadania (1). Magdalena Kubasiewicz, “Sen nocy miejskiej”

Od kilku lat regularnie biorę udział w akcji Zew Zajdla – co oznacza, że sama wysyłam propozycje nominacji do najważniejszej polskiej fandomowej nagrody, ale też, kiedy przyjdzie pora ogłoszenia, jakie powieści i opowiadania zostały oficjalnie nominowane, czytam te propozycje, by wybrać z nich w końcu moje ulubione i zagłosować. To głosowanie można zrealizować na dwa sposoby: albo wybierając się na konwent w randze Polconu, w tym roku – Bachanalia Fantastyczne w Zielonej Górze, albo wykupując akredytację wspierającą (w poprzednich latach koszt wynosił 20 PLN) i głosując korespondencyjnie, przez internet.

Rozpoczęłam już swój cykl recenzji z nominowanych tekstów – udało mi się podzielić wrażeniami z lektury opowiadania Krzysztofa Matkowskiego i Krzysztofa Rewiuka “Święci z Vukovaru” (to było jeszcze przed ogłoszeniem nominacji, bo to był mój typ, który nominowałam) oraz z intrygującej powieści Macieja Głowackiego Pieśni Chołów. Dzisiaj chciałabym kontynuować ten cykl krótkich notek

Uwaga: recenzja zawiera spojlery. Przejdź na dół, do tekstu po drugiej ilustracji, po krótką bezspojlerową rekomendację.

Okładka tomu Harde baśnie,w którym oryginalnie ukazało się opowiadanie Kubasiewicz

Kiedy przeczytałam listę tegorocznych Zajdlowych nominacji i znalazłam na niej “Sen nocy miejskiej” Magdaleny Kubasiewicz, to trochę pokręciłam głową z lekkim rozczarowaniem, a trochę powiedziałam Nareszcie!

Skąd to rozczarowanie? Ano stąd, że bardzo sprawnie napisane, umiejętnie skomponowane i pomysłowe opowiadanie Kubasiewicz, z wciągającą fabułą domkniętą ciekawym twistem, jest – no, dokładnie tym. Udanym opowiadaniem, realizującym w 110% konwencję urban fantasy. Mamy tu wszystko, czego można by się było spodziewać po takim tekście. Jest wielkie, współczesne miasto, ale jest i magia, wpisana w jego system funkcjonowania i stanowiąca integralną część rzeczywistości. Jest twarda, pyskata i niezależna bohaterka o złotym, w sumie, sercu i magicznych zdolnościach, wplątana w rodzinne układy familii, której musi pomóc odczynić klątwę – a nie jest to, powiem wam, najsympatyczniejsza rodzina pod słońcem…

Fabuła tekstu jest spójna i logicznie się, w ramach przyjętych założeń świata przedstawionego, rozwijająca: główna bohaterka, Jagoda Wilczek, czarownica, dostaje zadanie. Ma mianowicie zdjąć nietypową klątwę z młodej dziewczyny, która zapadła w sen pod wpływem uroku; może tak spać nawet sto lat bez uszczerbku dla zdrowia, ale sama się nie wybudzi…

Brzmi znajomo? I owszem. Tom Harde baśnie miał w założeniu składać się z retellingów klasycznych baśniowych fabuł, choć w praktyce nie wszystkie autorki trzymały się aż tak ściśle założeń teoretycznych. Na tle większości opowiadań ze zbioru tekst Kubasiewicz wyróżnia się pozytywnie także tym, jak traktuje materiał wyjściowy. Autorka korzysta z wybranej baśni, czyniąc zaczerpnięte z niej motywy podstawą swojego konceptu (bez Śpiącej królewny nie byłoby tego tekstu), ale jednocześnie twórczo ją przetwarza, unowocześnia i przekształca, dodając do klasycznej historii zdecydowanie bardziej współczesne postacie. Pomysłowym motywem, który mnie ujął, był element, powiedzmy, jakoś tam autotematyczny, czyli kluczowy, jak się później okazało, fakt, że ofiara jest jednocześnie autorką-amatorką, taką spod znaku mniej więcej fanfiction.

To jest, powtórzę, w swojej konwencji naprawdę udany tekst. Czemu więc byłam nieco rozczarowana? Bo to opowiadanie jest tak naprawdę tylko fajnie zrobioną rozrywką. Tylko tyle i aż tyle. Ja sobie dobrą literacką rozrywkę bardzo cenię, owszem, ale tu akurat, gdyby decyzja należała do mnie, z tej antologii wybrałabym inne teksty: albo poetycką, twórczo przetwarzającą motywy nie tyle baśniowe, co operowe i hagiograficzne opowieść “Róże świętej Elżbiety” Agnieszki Hałas, albo, przede wszystkim, “Idzie, powtarzał wiatr” Marty Kisiel. Oba te teksty mają jakąś wartość dodaną, są – zwłaszcza w przypadku opowiadania Kisiel – czymś więcej niż tylko umiejętnym, sprawnym zrealizowaniem konwencji. Nie chcę zrobić wrażenia, że mi się opowiadanie Kubasiewicz nie podobało – bo to nieprawda, uważam je za naprawdę przyjemne i sprawne literacko – ale tekst Kisiel, który swoją wybraną konwencję również realizuje błyskotliwie, mówi przy tym coś o sprawach jakoś tam dla mnie, i nie tylko, ważnych, a ja-jako-czytelniczka bardzo sobie cenię, jeśli tekst ma tę dodatkową warstwę znaczeń wychodzącą poza samą fabułę. Opowiadanie Kisiel zrobiło na mnie ogromne wrażenie i oczywiście, że wolałabym mieć “Idzie, powtarzał wiatr” wśród nominacji.

Niemniej jednak, powiedziałam sobie Nareszcie! A dlaczego? Ano dlatego, że urban fantasy w tej właśnie postaci, jaką reprezentuje między innymi Kubasiewicz, ale i inne autorki współpracujące z nią w ramach Hardej Hordy: Milena Wójtowicz, Martyna Raduchowska w części swej twórczości, także przecież wspomniana powyżej Marta Kisiel, a przede wszystkim – naprawdę popularna Aneta Jadowska, cieszy się wśród czytających sporym uznaniem, co widać w wynikach sprzedaży. Poza Hordą też są pisarki i pisarze sięgający po tę konwencję – Marcin Jamiołkowski czy Katarzyna Berenika Miszczuk, o której będzie jeszcze w tym cyklu mowa, to tylko pojedyncze przykłady. Zaryzykuję stwierdzenie, że bez urban fantasy nie ma dzisiejszej, AD 2021, polskiej fantastyki. Do tej pory teksty urban fantasy, zwłaszcza w takiej klasycznej formie, pojawiały się wśród nominacji do Zajdla sporadycznie – reprezentowała tę konwencję głównie Anna Hrycyszyn (której tekst o detektywie Fiksie był nominowany w roku 2018) i nagrodzona dwukrotnie za opowiadania (a kilkakrotnie nominowana za powieść) Marta Kisiel, z tym, że z jej nagrodzonych opowiadań urban fantasy można ewentualnie nazwać “Szaławiłę”, bo już nagrodzone w 2018 roku “Pierwsze słowo” już niekoniecznie. Bardzo więc mnie cieszy, że bardzo klasyczny w ramach gatunku, a jednocześnie dobrze napisany “Sen nocy miejskiej” trafił na listę Zajdlowych nominacji obok literacko odmiennych propozycji w rodzaju “Świętych z Vukovaru” – bo polskiej urban fantasy ten sukces się po prostu należy. Plus, naprawdę, widać w tym tekście, jak Kubasiewicz rozwija się jako autorka – o ile sprawniejsza literacko jest teraz, niż była w momencie debiutu!

Źródł: wikipedia

GDZIE ZNALEŹĆ: W tomie Harde baśnie (są wydania papierowe i elektroniczne) oraz w antologii opowiadań nominowanych do Nagrody Zajdla za rok 2020

ZA ILE: Harde Baśnie w cenach wydawcy (17.09 było to 70 PLN za papierowe wydanie i 55 PLN za ebooka), do kupienia np. na stronie sklepu SQN. Antologia Zajdlowa jest natomiast do końca roku dostępna za darmo do ściągnięcia pod adresem widocznym powyżej.

DLA KOGO: dla lubiących klasyczną urban fantasy w stylistyce Laurell Hamilton czy naszej Anety Jadowskiej. Dla osób chętnie sięgających po lekką, rozrywkową fantastykę z elementami obyczajowymi i lekko kryminalnymi.

Taka prawie róża

Anna Lewicka, Pełnik, Wydawnictwo Jaguar, 2021

Tytułowy Pełnik to fikcyjne miasteczko, nazwane na cześć kwiatu pełnika (Trollius europaeus L.), określanego lokalnie kłodzką różą, choć tak naprawdę z różą niewiele ma wspólnego, bo należy do rodziny jaskrowatych. Trochę to zawikłane, prawda? I to, powiem wam, w jakiś metaforyczny sposób to zamieszanie z nazwami oddaje część moich problemów z tą książką. Bo Pełnik Lewickiej to taka, no, prawie róża. A raczej – prawie groza, prawie udana.

Uwaga: recenzja zawiera spojlery. Przejdź na koniec (po drugiej ilustracji) po krótką bezspojlerową opinię.

Okładka. Źródło: Lubimy Czytać

Powiem może od razu tak: Pełnik mi się nie podobał. Część z tej opinii jest całkowicie subiektywna – nie mam wątpliwości, że czytelnik / czytelniczka szukający czegoś innego, niż ja lubię, może poczuć satysfakcję z lektury. Część zarzutów z kolei ma charakter bardziej, powiedzmy, obiektywny – cóż, jak człowiek jest z wykształcenia literaturoznawcą, to trochę mu się pewne rzeczy w oczy rzucają.

No to zacznijmy od początku. Od okładki. A konkretniej – od określenia na niej widocznego, określenia powieść grozy.

No więc nie. To nie jest powieść grozy, a już reklama na Lubimy Czytać (“Jeśli kochasz Edgara Allana Poe, to pokochasz tę powieść”) to , hmmm, zwodzenie czytelnika. I wcale nie chodzi o to, że nie wypada porównywać się z mistrzami, bo w sumie czemu nie. Chodzi raczej o to, że powieścią grozy to Pełnik raczej nie jest.

A czym jest? Ano, romansem paranormalnym. To zdecydowanie wyznaczniki tego gatunku przeważają w fabule.

Emilia, młoda prawniczka, rzuca karierę w Warszawie i wraca do rodzinnego Pełnika. Nie lubiła tego miasta, a wobec ciotki, która właśnie zmarła tragicznie (i zostawiła jej podupadłą willę-pensjonat) żywiła uczucia ambiwalentne – z jednej strony często słyszymy, jak bardzo bohaterka ją kochała, z drugiej – nieraz w powieści powtarza, że od czasów licealnych zaczęła czuć się nieswojo w dziwacznym domu z kostyczną, starszą, noszącą się w wiktoriańskich ciuchach ciotką. Do ciotki i jej strojów jeszcze wrócimy.

W każdym razie Emilia w Pełniku spotyka ludzi z pokolenia ciotki, którzy nadal jej nie lubią, oraz dwóch mężczyzn. Jednym jest ciepły, szalenie opiekuńczy, życzliwy, cholernie przystojny i znakomity w łóżku Krzysztof, drugim – mroczny, tajemniczy, widoczny tylko dla bohaterki (w czym chyba mamy się nie zorientować, ale przynajmniej ja zorientowałam się dość szybko), emanujący dzikim seksapilem i zdecydowanie będący czymś więcej niż człowiekiem Konstanty. Bohaterka randkuje z Krzysztofem, fantazjuje o Konstantym, nie wie, którego woli. Wokół jej emocji i perypetii romansowych kręci się spora część powieści.

Powiedzmy sobie od razu: żeby mnie wątek romansowy, na dodatek okraszony mnóstwem opisów seksu, kupił, to jest dość rzadkie. Tu mnie nie przekonał: opisy erotycznych uniesień bohaterki i cudownej atrakcyjności jej obiektów uczuć raczej mnie irytowały niż podniecały – ale to jest właśnie ta część subiektywna. Zdaję sobie doskonale sprawę, że dla osoby, która takich właśnie motywów szuka, powieść jak najbardziej może być atrakcyjna, nawet mimo sztampowości kontrastu między idealnym partnerem Krzysztofem a zwierzęco pociągającym Konstantym, reprezentującymi typy wyjątkowo często w romansie paranormalnym spotykane.

A te elementy rodem z typowej grozy, a raczej – z powieści gotyckiej? No więc to tu włącza mi się zmysł krytyczny.

Narracja w Pełniku jest pierwszoosobowa, realistyczna w tym sensie, że bohaterka nie wątpi w świadectwo swoich zmysłów i choć czasami teatralnie obawia się, czy aby nie popada w obłęd, czytelnik raczej pozostaje z poczuciem, że choć w świecie wokół Emki (jak określają główną bohaterkę znajomi) dzieją się dziwne rzeczy, to dzieją się one naprawdę. Nie ma tu nic z onirycznej narracji ani ucieczek w nieoczywistość.

No i w tej narracji, na śmiertelnie poważnie, mamy między innymi tajną świątynię z marmurowymi schodami i uchwytami na pochodnie, a w niej posąg boga-Karkonosza; świątynia ukryta jest pod domem i dostępna po odsunięciu regału, a zbudowano ją ewidentnie w latach 40. XX wieku, razem z tym marmurem i uchwytami na pochodnie. Sekretne bractwo w małym miasteczku, przebierające się w szaty i kaptury. Przeklęty, a raczej wybrany ród. Próbę złożenia bohaterki w czymś w rodzaju ofiary, kiedy leży ona (bohaterka, nie ofiara) naga na ołtarzu, a nad nią stoją w kręgu zakapturzeni członkowie bractwa. Które się oczywiście nazywa po łacinie, bo quidquid Latine dictum sit, altum videtur (1). I to wszystko jest na śmiertelnie serio, w jednej krótkiej powieści – i jest tego dla mnie trochę za dużo.

Nie mam żadnych wątpliwości: te wątki rodem z klasyki gotycyzmu kupiłabym w tekście bardziej siebie świadomym, napisanym z poczuciem ich sztampowości, oczywistości i kompletnej nierealistyczności. W tekście, w którym bohaterka czułaby nie że popada w erotyczny szał, a raczej – że jej życie zaczyna przypominać mocno trącącą myszką hollywoodzką fabułę opartą na dziewiętnastowiecznych pomysłach na grozę. Wszystko można, nawet najbardziej ograne wątki da się wprowadzić i pokazać tak, że czytelnikowi buty spadną z wrażenia, ale trzeba mieć na nie pomysł. Tymczasem ta powieść składa się z takich stereotypów gatunkowych powieści gotyckiej i romansu paranormalnego, że przy jej realistycznym (a nie np. onirycznym) ujęciu fabuły i przezroczystym stylu nie byłam w stanie traktować jej na serio (a takie jest ewidentnie odautorskie założenie) i momentami chichotałam jak szalona, co raczej nie było odautorską intencją (a przynajmniej w stylu i fabule nic na to nie wskazuje).

Dodajmy niezbyt czasem przekonująco poprowadzone wątki – jak ten, w którym przyjaciółka z miasta olewa bohaterkę, kiedy ta rzuca korpo i wyjeżdża odziedziczyć dom po ciotce, nie oddzwania, Emka ma wrażenie, że przyjaźń się skończyła, ale potem nagle przyjeżdża nieproszona ratować Emkę (o której sądzi, że jest nieszczęśliwa), po czym ginie w tej samej scenie. Problemem bywa też nie najlepszy chwilami research (nie ma zbyt wielu szans, żeby na nowym grobie położyć kamienną płytę nagrobną w dniu pogrzebu). Lewicka ma też skłonność do trochę za łatwych i zbyt przewidywalnych rozwiązań (jak godna schematycznego serialu kryminalnego śmierć pana Marka zaraz po tym, jak próbował się z czymś ważnym dodzwonić do bohaterki, czy pochodząca z rekwizytorni romansu kłótnia między Krzysztofem a Emilią po tym, jak Emilia w erotycznym uniesieniu pomyliła imiona i jęknęła “Konstanty” podczas seksu z Krzysztofem). No i dodajmy, że czasami autorka miewa jakiś ciekawy pomysł, ale nie zawsze jej wychodzi realizacja. I tu powraca ciotka i jej wiktoriańskie ciuchy. Rozumiem, że w planach było założenie, że ciotka Edna, wpisana w historię paktu miasteczka z bogiem gór, jest niejako nie z naszej epoki, zawieszona w czasie, co by tłumaczyło niekonsekwencje związane z jej wiekiem. I gdyby było to wypunktowane nieco mocniej, to pewnie mniej irytowałyby mnie te opisy zmarłej w wieku pięćdziesięciu trzech lat kostycznej starszej damy. W Pełniku w ogóle jest tak, że tam sporo rzeczy mogło zadziałać, i to bardzo fajnie, ale coś nie do końca wyszło, niestety, na poziomie czysto literackiej realizacji.

Jeśli spojrzeć na recenzowane przeze mnie poprzednio Pieśni Chołów Macieja Głowackiego, to – jak chodzi o wykorzystanie mitów, legend i lokalności – to pod pewnymi względami te dwie powieści, Pieśni Chołów i Pełnik, są na przeciwnych biegunach, pod innymi zaś są podobne. Głowacki miesza, łączy różne odniesienia, wplata postacie ze słowiańskiego bestiariusza (mamuna) między swoje własne kreacje. Lewicka sięga po lokalne legendy,przetwarzając je zgodnie z konwencjami romansu paranormalnego i powieści gotyckiej (Konstanty- Liczyrzepa – Kronos ukazuje się w postaci seksownego mężczyzny, a jego posąg w świątyni pod domem Edny jest opisany jako groźny, fascynujący i przerażający). Lokalna opowieść o strażniku gór zostaje przy tym wpisana w szeroki i głęboki mityczny kontekst (i powiem od razu, dużo lepiej wychodzi to w samej powieści, konkretniej w jej końcowych partiach, niż w odwołującym się do Junga odautorskim posłowiu). Głowacki bardziej kreuje własny mit ze znanych i nieznanych klocków, Lewicka w większym stopniu dostosowuje istniejące opowieści do konwencji, w których pisze.

Szkoda mi trochę tej powieści. Tu był potencjał, IMHO, na więcej, niż wyszło – przede wszystkim na coś mniej oczywistego, w mniejszym stopniu związanego gatunkowymi schematami traktowanymi śmiertelnie serio. To nie zmienia faktu, że pewnie będzie całkiem sporo czytających, którym się spodoba, i dobrze. Nie wszystko jest dla wszystkich. Ale i tak mi szkoda, bo autorka ma przebłyski i są w tej powieści sceny i motywy, które pokazują, że to pisarka z potencjałem.

(1) Skądinąd, omnia paribus znaczy raczej wszystko dla równych niż wszystko jest stałe, przypadki się nie zgadzają. Wszystko jest stałe powiedziałabym raczej omnia constantia albo omne constans, co by autorce bardzo ładnie pasowało do fabuły, skądinąd 🙂

Pełnik europejski. Źródło: Wikipedia

GDZIE KUPIĆ: Wszędzie, dla odmiany recenzuję powieść wydaną w regularnej dystrybucji przez wydawnictwo, a nie darmową antologię czy self-puba.

DLA KOGO: IMHO głównie dla osób, które zdecydowanie chcą poczytać romans w polskich, lokalnych dekoracjach rodem z tradycyjnej gotycyzującej grozy.

Zew Zajdla 2020: powieści (1). Inne “Pieśni”

Maciej Głowacki, Pieśni Chołów, Wydawnictwo Wertofix Media 2020

Od kilku lat regularnie biorę udział w akcji Zew Zajdla – co oznacza, że sama wysyłam propozycje nominacji do najważniejszej polskiej fandomowej nagrody, ale też, kiedy przyjdzie pora ogłoszenia, jakie powieści i opowiadania zostały oficjalnie nominowane, czytam te propozycje, by wybrać z nich w końcu moje ulubione i zagłosować.

W tym roku nie napracuję się, czytając: zarówno spośród nominowanych opowiadań, jak i powieści, nie znałam dosłownie pojedynczych tekstów. Opowiadaniem, którego mi brakuje, jest „Gdzie Mikołaj nie może… tam diabła pośle!” Katarzyny Bereniki Miszczuk. Jeśli natomiast chodzi o powieści – niedawno skończyłam czytać ostatnią, której wcześniej nie znałam, czyli Pieśni Chołów Macieja Głowackiego. I o niej chciałam dzisiaj napisać parę słów, bo to utwór ciekawy i niebanalny.

Uwaga: recenzja zawiera spojlery. Przejdź na dół, do tekstu po drugiej ilustracji, po krótką bezspojlerową opinię.

Okładka, źródło: Lubimy Czytać

Pojawienie się Pieśni Chołów na liście nominacji do Zajdla zaskoczyło część fandomu, bo, podobnie jak mnie, nazwisko autora było im nieznane, a książka – wydana metodą self publishingu, co dotychczas w nominacjach niespecjalnie się zdarzało. Maciej Głowacki nie jest jednak postacią anonimową, bo funkcjonuje w polskim internecie jako popularny twórca memów i copypast. Innymi słowy – to nie jest casus kompletnie nieznanego debiutanta, który jakimś cudem znalazł się na liście nominacji, to jest twórca z własną fanbazą, gotową sięgnąć po jego tekst, a następnie ten tekst nominować do nagrody. Zresztą – książkę poleca Michał Gołkowski, pisarz, o którym trudno powiedzieć, że jest autorem niszowym.

I wiecie co? Jakby mnie “Pieśni Chołów” wpadły w ręce w momencie, kiedy wysyłałam swoje zgłoszenie do nominacji, to też bym nominowała.

Nominowałabym głównie dlatego, że Głowacki w swoim tekście w sposób szalenie efektowny buduje nastrój i konstruuje fikcyjną rzeczywistość. W teorii Pieśni Chołów dzieją się w roku 1980, ale tak naprawdę niewiele w nich realiów tamtych czasów (mniej więcej pamiętam, jak wyglądały ejtisy w małym miasteczku). Kiedy czytałam, ukazany w powieści świat realny – o ile tam cokolwiek jest naprawdę realne – wydawał mi się bezczasowy, zawieszony w pewnym archetypie polskiej wiejskości, pewnej wizji tego, jak takie prowincjonalne życie wygląda niezależnie od epoki. To oderwanie od konkretu nie jest przy tym wadą, nie dlatego zwracam na to uwagę, mam zresztą wrażenie, że autorowi na realizmie absolutnie tu nie zależało – robię to raczej po to, żeby podkreślić pewną specyficzną cechę tej powieści, jaką jest jej eklektyzm.

Pieśni Chołów wymykają się jednoznacznej klasyfikacji gatunkowej. Jest w nich i sporo z konwencji fantasy (którą sam autor określa jako folk fantasy), i z grozy, a nawet z SF, kojarzącej się gdzieś z Piknikiem na skraju drogi i inspirowanymi nim mediami (patrz scena z drzewem / serce), ba, jest tu też coś z takiej realistycznej polskiej prozy o wsi/małym miasteczku. Autor te konwencje miesza sobie z dezynwolturą i na luzie – i to wychodzi bardzo naturalnie, efektownie. Nie ma w tej powieści – bo ja wiem, jak to powiedzieć, nie ma w niej minoderii i nachalnego popisywania się aluzyjnością,mrugania do czytelnika w stylu “patrzcie, jaki jestem o-czy-ta-ny”, choć pogrywania rzeczami i ideami zrozumiałymi często głównie środowiskowo (patrz: bohater kompletnie absurdalnie w chwili zagrożenia śpiewa “Barkę”) jest tu sporo. Całość daje spójny mimo tej różnorodności efekt.

Same historie tworzą raczej pewną mozaikę wydarzeń, pewną serię bardziej niż super-spójną powieściową fabułę. Na poziomie czysto czytelniczym – to wciąga, dobrze się czyta, chce się wiedzieć, co dalej. I owszem, akurat ja czasem bym wolała, żeby autor wrócił do pewnych wątków na dłużej – jak do tego w znakomitym, trzymającym za gardło otwarciu powieści, do historii o spalonym dziecku – ale to nie jest tak, że to jakoś bardzo będzie każdemu przeszkadzać.

Bohaterowie… bohaterowie są w połowie drogi między byciem dobrze zrobioną realizacją pewnych modeli powieści grozy a pełnokrwistymi osobowościami. Zwłaszcza główny bohater-narrator, Jerzy Drozd, doktor psychologii taki nie całkiem udany, szukający w Chołach tematu naukowego, nad którym się nie napracuje i pakujący się w sam środek problemów. Na początku robi on wrażenie przede wszystkim postaci majacej skupić uwagę czytelnika, klasycznego bohatera przybywającego do przeklętego miasteczka i próbującego, mimo mniej lub bardziej czynnej niechęci miejscowych, zrozumieć, co to się dzieje. Później jednak, w miarę rozwoju akcji, Drozd nabiera indywidualnych cech i charakteru, a postacie z Chołów, które poznaje, też ujawniają swoje drugie i trzecie, skryte pod maskami, oblicze.

Najmocniejszą jednak stroną powieści Głowackiego jest światotwórstwo i światotwórcza wyobraźnia autora. Jego wizja świata, a raczej światów – kolejnych poziomów, pięter, na które się przeskakuje, a z których każde ma swoją rzeczywistość, widoczną z tego poziomu i tylko / głównie z niego – może koncepcyjnie przywodzić na myśl czy to, jakoś tam, Mythago Wood Roberta Holdstocka, czy, poniekąd, choć klimat radykalnie inny, Amber Zelazny’ego, przy czym absolutnie nie twierdzę, że te skojarzenia są inspiracjami, że są świadome; to raczej skojarzenia, które się pojawiły w moim umyśle przy lekturze – podobnie jak pewne konceptualne pokrewieństwa z Zoną w Pikniku na skraju drogi Strugackich. Wyobraźnia autora jest gotycka, weirdowa, pokręcona, jego wizje są barwne i często makabryczne, a jednocześnie fascynujące.

Bardzo też w Pieśniach Chołów ujęło mnie to, że ta powieść jest – odważna, a to nie jest najczęstszy przymiotnik, jakiego bym użyła, pisząc o polskich debiutach literackich w konwencjach szeroko pojętej fantastyki. Nieraz mi się zdarzyło sięgnąć po dłuższy tekst debiutanta/-tki, których znałam z odważnych, pomysłowych opowiadań, i czytać tekst znacznie bardziej konwencjonalny – może dlatego, że o powieściowy debiut wydawniczy jest niełatwo, może dlatego, że większość ma gdzieś z tyłu głowy poczucie, że trzeba trafić do jak najszerszego czytelnika… Tu tego nie ma. Tekst jest odważny koncepcyjnie, niebanalnie pogrywa baśniowymi może nawet bardziej niż mitycznymi motywami (wiem, co mówię, właśnie jestem po POTĘŻNEJ ilości przeczytanej słowiańskiej fantasy i tym bardziej doceniam to, co robi tu Głowacki), a przy tym – ma styl. To nie jest przezroczysta, pozbawiona właściwości poprawna polszczyzna bez charakteru, którą się często widzi (więcej o tym w następnej notce), to jest styl – własny. On się może podobać albo nie, ale jest barwny i nosi piętno autorskiej indywidualności.

Podobało się, znaczy. Będzie czytane więcej z tego uniwersum.

Caspar David Friedrich, Abtei im Eichwald, olej na płótnie, 1809/10, źródło

GDZIE ZNALEŹĆ: wersję elektroniczną na stronie autora.

DLA KOGO: dla osób szukających niebanalnej fantastyki inspirowanej folklorem i Słowiańszczyzną. Dla szukających nietypowych, oryginalnych pomysłów światotwórczych. Dla nie bojących się zdrowej porcji makabry i grozy.

Lemoświaty

Nowoświaty, Wydawnictwo SQN, Kraków 2021

Wśród imprez i obchodów, organizowanych z okazji Roku Lema, niewiele było, jak dotąd, premier książkowych. To aż dziwne – taka rocznica aż by się prosiła o konkursy i antologie wyrastające z inspiracji Lemem albo ze sprzeciwu wobec jego wizji fantastyki. Dobrze więc, że pojawiła się antologia SQN, w której z inspiracjami Lemowskimi mierzy się grupa autorów i autorek na początku drogi twórczej, od zupełnej debiutantki Moniki Fenc aż po twórców mających już na koncie kilka publikacji, jak Lech Baczyński, Aleksandra Stanisz czy Sylwester Gdela.

Antologia jest, w mojej opinii, równa i udana, choć – przyznam od razu – nie ma w niej ani jednego tekstu, który by mnie naprawdę zachwycił. Do dzieł Lema odnosi się na bardzo różne sposoby, i to właśnie ta mnogość inspiracji wydaje się jedną z najciekawszych stron całego projektu.

Otwierające zbiór opowiadanie Marka Kolendy (który ma już na koncie m. in. ciekawy tekst w antologii Fantastyczne pióra 2018) nosi tytuł “Dzieci Marii” i w dość otwarty sposób nawiązuje koncepcją i rozwiązaniami fabularnymi do klasycznej Lemowskiej fantastyki. Punktem wyjścia jest powrót na Ziemię, po ponad stu dwudziestu latach, wyprawy badawczej, mającej szukać nowego domu dla ludzkości. Tyle że kiedy Eryk, jego ukochana Maria i reszta załogi docierają do ojczystej planety, dowiadują się, że – są ostatnimi z ludzi, bo populację Ziemi zgładziła inwazja nieznanego dotąd czynnika chorobotwórczego. Ta część opowiadania – reakcje bohaterów na wieści, subtelna, ale żelazna kontrola, jaką sprawuje nad ostatnimi z ludzi Genetrix, sztuczna inteligencja statku, narzucona im przez los konieczność nowych heroicznych decyzji w momencie, kiedy wydawało się, że ich wielka misja się skończyła – efektownie nawiązuje do tematów i ujęć Lema i aż chwilami by się prosiło o szersze, może nawet powieściowe, ujęcie tych tematów. Równie udana jest druga część utworu, gdzie najpierw w centrum mamy etyczny problem z pobraniem DNA od zmarłych, by odtworzyć genetyczny potencjał ludzkości i wreszcie końcówka, z historią nowych ludzi i ich relacji z ostatnim ze starych ludzi, Erykiem. Opowiadanie Kolendy jest bardzo dobrym otwarciem antologii – z jednej strony w twórczy sposób nawiązuje do wzorców klasycznej SF i Lema, z drugiej – mówi własnym, osadzonym zarówno w nauce, jak i etyce, głosem, nie stroniąc przy tym także od ukazywania emocji i przeżyć bohaterów. Zdecydowanie mi się ten tekst podobał.

Mniej natomiast przekonała mnie “Adaptacja” Moniki Fenc, inspirowana, według komentarza samej autorki, Dziennikami gwiazdowymi. Moja ocena związana jest nie z literackim wykonaniem – bo tekst jest napisany wedle wszelkich zasad sztuki i porządnie zredagowany – co z faktem, że wyjściowy pomysł (wysyłamy śmieci w kosmos, żeby poprawić ekologiczną sytuację Ziemi, po czym ktoś nam je odsyła z powrotem) jest rodem raczej z farsy albo eko-animacji dla siedmiolatków, a ograny jest w tekście ponurym, serio i w apokaliptycznym tonie. Połączenie tych dwóch tonacji jest trudne, i tu debiutującej autorce moim zdaniem nie wyszło, choć widać potencjał – sama historia duszącej się w śmieciach i zanieczyszczeniu, ale też związanych z kryzysem ludzkich złych emocjach, Ziemi jest udana jeśli nie naukowo, to emocjonalnie, a i kreacje postaci przekonujące.

“Mgły nad Atlantis” Sylwestra Gdeli to moim zdaniem najmocniejszy punkt tej antologii i tekst, który ma spore szanse znaleźć się na mojej liście nominacji do Nagrody Zajdla za 2021. Gdela, który już w innych tekstach (publikowanych m.in. w antologiach Fantazmatów, Snach Umarłych i zbiorze Weird Fiction po polsku) udowodnił, że ma zamiłowanie do łączenia SF z psychodelicznymi klimatami, a przy tym – dość nieokiełznaną wyobraźnię, stworzył tekst – nieoczekiwany. Nie tego spodziewałam się po Lemowskiej inspiracji. Ta wizja obcego świata i umieszczonych w nim kreacji, ludzi odtworzonych z własnych śmieci, jest w swej malarskości szalenie efektowna i mimo słyszalnych w niej ech inspiracji – nigdy oczywistych, ni to Lema, ni to Vadermeera, ni to chwilami wręcz Dana Simmonsa z okolic Ilionu – oryginalna i pomysłowa.

“Flaworyści” Michała Antosiewicza mają znakomity pomysł wyjściowy, oryginalny, a jednocześnie jakoś tam kojarzący się z Powrotem z gwiazd: podobnie jak w klasycznej powieści Lema bohater, powróciwszy z długiej kosmicznej wyprawy, przekonuje się, że z ludzkością stało się coś dziwnego: tu akurat w wyniku pandemii en masse straciła węch i smak. Ogromne brawa dla autora nie tylko za pomysłowe ogranie czegoś, co działo się wokół nas (sama znam osobę, która po przejściu infekcji Covid-19 straciła węch na kilka miesięcy), ale za przemyślenie, jakie szerokie społeczne konsekwencje miałaby taka zmiana (zanik kultury kulinarnej, powstanie kulinomatów i jedzenia służącego jedynie zaspokojeniu potrzeb organizmu, nowe, zastępcze przyjemności zastępujące jedzenie). Tekst pewnie trafiłby na moją listę ulubionych, gdyby nie nużące, dla mnie jako dla czytelniczki, aluzje do współczesnej polskiej rzeczywistości – one mają być zabawne, ale mnie wydały się ciężkie i bez polotu, rodem z polskiego kabaretu, i nie, to nie jest komplement. Szkoda, bo poza tym, tekst jest pomysłowy i fajny.

“DYab” to także tekst, w którym czuje się inspiracje ostatnim rokiem, pandemią i kwestią izolacji. Tematyka ta wpisana jest w lekko cyberpunkowy klimat, pożeniony z literackimi aluzjami – bohater projektuje bowiem symulacje parte na klasyce prozy i ma obsesję na punkcie Mistrza i Małgorzaty. Autorka, Aleksandra Stanisz, znana z tekstów w zinach i antologiach, w notce odautorskiej wspomina o swoim zamiłowaniu do scen onirycznych. To widać w tekście, który przenosi w real rzeczywistość wirtualną, zakorzenioną jednak w literacko-kulturowej tradycji i chętnie ogrywa sceny wizyjne. Stanisz pisze je umiejętnie i z wyczuciem, ale tekst trochę traci na ich nadmiarze – po dwukrotnej lekturze w pamięci został mi głównie nastrój, fabuła gdzieś się w tym wszystkim gubiła i nie zostawała w pamięci.

“Ostatni mówi “Nie” to opowiadanie, które “kupiło” mnie formą, a konkretnie rwanym, niechronologicznym i mieszającym różne formy (w tym zapisy wywiadów, listy od i do postaci, różne czasy – teraźniejszy lub przeszły, ) sposobem prowadzenia narracji. Dzięki temu historia Wojciecha Tokarczyka, ostatniego ze starych ludzi, który pozostał na Ziemi po eksodusie, nabiera oryginalności i wciąga znacznie bardziej, niż gdyby podano ją nam w prostej chronologicznej narracji. Ten tekst jest w pewnym sensie uzupełnieniem opowiadania Marka Kolendy: jedno i drugie mają gdzieś w centrum kwestię starej i nowej ludzkości, przyszłości ludzkiej rasy jako innej i nieuniknionego buntu, jakie musi to budzić w ostatnich, którzy pozostali z dawnych ludzi. Paulina Rezanowicz, jego autorka, udowodniła już kilkakrotnie (m. in. tekstem w antologii Tęczowe i fantastyczne oraz opowiadaniem z tomu Weird Fiction po polsku), że umie pisać klimatycznie, budować nastrój i pisać przekonujące postacie – i wszystkie te cechy znajdziemy i w jej opowiadaniu z Nowoświatów.

“Decyzja” Lecha Baczyńskiego stoi przede wszystkim pomysłowym światotwórstwem i choć formalnie świat jej imaginarium należy do SF (nanoboty, konstruktorzy, zamknięte miasta pod kopułą), fabularnie i gdy chodzi o nastrój, tekst ma sporo wspólnego z fantasy: mamy w nim epicką walkę z (bardzo dobrze pomyślanym) potworem i technologię w zasadzie nieodróżnialną od magii. Tekst wciąga i dobrze się go czyta, a oryginalny pomysł na świat jest jego dużą zaletą.

Antologię kończy opowiadanie “A u Lema…” Marcina Bartosza Łukaszewicza, które zupełnie mnie nie przekonało – ani mnie nie wciągnęła historia, którą uznałam za psychologicznie mało prawdopodobną (jakoś podejrzewam, że ludzkość postawiona w obliczu zagłady i nie mająca szans na schron, który przysługuje nielicznym, nie prowadziłaby uprzejmych konwersacji w tramwaju), ani nie przekonała dialogowa forma, a końcowa (i tytułowa) aluzja do Lema wydała mi się przyczepiona dość na siłę. Ten tekst trochę cierpi na podobny problem, jak “Adaptacja” – ma ciekawy punkt wyjścia, napisany jest niewątpliwie z literackim wyczuciem, ale coś w fabule zawodzi.

Podsumowując, Nowoświaty to udana antologia, odnosząca się do Lemowskich pierwowzorów na rozmaite sposoby. Widać w niej poczucie autorów, że SF powinna dotykać problemów żywych i znaczących dla naszego świata – mamy w niej i pandemie, i katastrofę klimatyczną, i problem zanieczyszczenia środowiska – i widać, że problemy te nie są tylko ozdobnikami, że są dla autorów w jakiś sposób ważne. Literacko i gatunkowo także mamy tu pewną różnorodność, od klasycznej SF aż do po dialogową de facto formę ostatniego opowiadania. Czy mamy w tej antologii nowego Lema, w sensie – autora/-rkę o pozycji i literackim znaczeniu autora Solaris? Oczywiście, że nie, choć nie wiemy, jakie drogi przez autorami Nowoświatów się otworzą. Ważne jednak, że Nowoświaty dają czytelnikom ciekawą próbkę nowej polskiej SF, i choćby za to wydawcy i autor(k)om należą się słowa pochwały.

Lem i inne osoby

Przetacza się przez polski internet dyskusja związana jakoś tam z Rokiem Lema, ale może i jeszcze bardziej – z kwestią rynku i pozycji polskiej fantastyki, autorów i autorek, osób piszących SF i ich szans publikacyjnych, a w tle – szans na pojawienie się “drugiego Lema”. Marcin Zwierzchowski, od którego tekstu zamieszczonego na Lubimy Czytać ta faza debaty się zaczęła – choć tak naprawdę zaczęła się od polemiki tegoż Zwierzchowskiego z tekstem Krzysztofa Zajasa z Czasu Literatury – rozumie tego “nowego Lema” nie tyle jako autora piszącego w Lemowskiej tradycji, co raczej – pisarza o pozycji takiej, jaką cieszył się twórca Solaris, a jednocześnie nie odżegnującego się od pisania SF. Wychodzi od tegorocznego Festiwalu Conrada, który mimo tematu “Natura przyszłości”, aż proszącego się o zaproszenie fantastów, woli prowadzić tę dyskusję również w inny sposób, niefantastyczny. Również, choć ani jednej osoby piszącej SF nie zaprosili. Zwierzchowski słusznie zauważa, że bardzo słaba pozycja polskiej SF w szerokiej debacie o kulturze odrzuca zdolnych debiutantów od pisania w tej konwencji (żeby było jasne – w innych formułach fantastyki nie jest łatwiej) i że nowego Lema w tej sytuacji się nie doczekamy.

Dalsza dyskusja zmierza w nieco inną stronę – felieton Ginny Nawrockiej na stronie Whosome poszedł raczej w stronę polemiki z wymienionymi przez Zwierzchowskiego propozycjami nazwisk kandydatów na ciekawych polskich twórców i twórczyń SF. Tam, gdzie Zwierzchowski wymienia , cytuję (wybierając autorów z ostatnich lat, jego lista jest dłuższa),

Jacka Dukaja, Rafała Kosika, Cezarego Zbierzchowskiego, Michała Protasiuka, Martynę Raduchowską, Krystynę Chodorowską, Michała Cholewę, Jakuba Nowaka, Marcina Przybyłka,

Ginny N. piszą przede wszystkim o debiutujących autorkach: w ich tekście, obok potraktowanych jako wzorce negatywne Dukaja i Radka Raka (który skądinąd SF pisze dość rzadko – choć gdzieś w tę stronę sięga jego opowiadanie “Kraina piasku” z NF 8/2020), jako pozytywne przykłady wymienione są Marta Magdalena Lasik, Joanna Krystyna Radosz, Krystyna Chodorowska, Marta Potocka, Anna Kańtoch, Karolina Fedyk, Anna Łagan, Olga Niziołek i Weronika Mamuna.

Nie do końca akurat całość tej listy mnie przekonuje (Fedyk to IMHO bardzo dobra już pisarka, której najmocniejszym obszarem jest jednak zdecydowanie fantasy, a niekoniecznie SF, Radosz pisze bardzo dobre obyczajówki z elementami kryminalnymi i ma duży talent do opisywania postaci i ich relacji, ale do fantastyki ucieka się dość okazjonalnie), ale sam pomysł jej stworzenia wydał mi się inspirujący.

Nie czuję się na siłach dyskutować o tym, co musiałoby się zmienić w polskim rynku wydawniczym, żeby osoby piszące fantastykę zaczęto traktować serio – co było osią tekstu Marcina Zwierzchowskiego. Czuję się dużo bardziej kompetentna do pójścia drogą felietonu Ginny N. i wskazania, gdzie tym razem ja widzę nadzieje polskiej SF. Podobnie jak wybór Ginny, mój też będzie subiektywny i na pewno niepełny.

Skupię się na kilku ostatnich latach – nie będę więc wspominać na przykład o Annie Kańtoch, która w ostatnich latach skupiła się na konwencjach innych niż SF (która w jej wykonaniu też była raczej z pogranicza weirdu i specyficznie rozumianej vintage space opery, za której patrona można byłoby pewnie uznać bardziej Żuławskiego niż Lema). Nie omówię też dokładniej twórców znanych i znaczących, jak na przykład Paweł Majka czy Romuald Pawlak. W sporej większości sięgnę bowiem po twórczość osób, które karierę pisarską dopiero zaczynają, mają w dorobku opowiadania albo pojedyncze powieści – choć, owszem, wskażę też jedną czy drugą osobę z większym uznaniem i dorobkiem.

Kto więc z młodych stażem twórców i twórczyń w Polsce zwrócił moją uwagę jako autor(ka) SF?

Niewątpliwie wymieniona przez Ginny Marta Magdalena Lasik. Zaintrygowało mnie parę lat temu jej “Zwierciadło w dziurce od klucza“, umieszczone w antologii ŚKF “Skafander i melonik”, i od tej pory śledzę jej twórczość. W tym roku na mojej liście nominacji do Nagrody im. Janusza A. Zajdla znalazł się jej tekst z NF, “Głos Słońca” . Lasik, sama z wykształcenia związana z nauką, pisze SF dość bliskiego zasięgu, inteligentne, nie uciekające także od emocji i skupienia na postaciach. Równie wysoko cenię inną wymienioną przez Ginny autorkę, Olgę Niziołek. Niziołek to autorka wszechstronna, której pisarstwo lokuje się gdzieś między SF bliskiego zasięgu a motywami gdzieś podchodzącymi pod new weird. Jej tekst (“Ogród rozkoszy ziemskich” z antologii Tęczowe i fantastyczne) również był na mojej tegorocznej liście Zajdlowych nominacji.

Z wymienionych zarówno przez Zwierzchowskiego, jak i przez Ginny twórczyń niewątpliwie warto pamiętać o Krystynie Chodorowskiej – to nie jest autorka, z którą mnie osobiście, jako czytelniczce, byłoby jakoś bardzo po drodze, ale niewątpliwie jako twórczyni jest ona dojrzała i ciekawa. Nieco podobnie mam zresztą z inną autorką, której pozycja rośnie, i słusznie, a która w tych zestawieniach się nie pojawiła – a mianowicie z Magdaleną Kucenty. Może nie zawsze mnie jej cyber-punkujące teksty w 100% przekonują, ale uważam, że jest to pisarka ciekawa, pomysłowa i warta uwagi. Elementy cyberpunku widoczne są także w twórczości Anny Nieznaj, członkini grupy Harda Horda, której zbiór Błąd warunkowania zawiera teksty tą konwencją inspirowane. Skądinąd w polskim cyberpunku – który przecież jak najbardziej jest częścią konwencji SF – mamy też przecież pisarkę, o której można bez większego wahania powiedzieć, że jest królową: Martynę Raduchowską.

A jak już mowa o cyberpunku – warto wymienić, wśród młodych stażem jego twórców, także Kornela Mikołajczyka (którego zeszłoroczna powieść, Człowiek, który zniknął. Deus Ex Machina, flirtuje i z cyberpunkiem, i z elementami humoru, i z czarnym kryminałem), a także oryginalnego w swoim (inspirowanym często muzyką i artystycznymi zainteresowaniami samego autora, który również tworzy grafikę) podejściu do SF Sylwestra Gdelę, któremu też zdarza się do konwencji cyberpunku odwoływać, a którego opowiadanie “Mgły nad Atlantis” z tomu Nowoświaty raczej na pewno będzie jedną z moich nominacji Zajdlowych za 2021. W tym samym tomie jest też udane opowiadanie Marka Kolendy, autora opowiadań, którego dorobek jest jeszcze niezbyt duży, ale który w tekście “Dzieci Marii” pokazuje się jako ciekawy twórca SF. Warto zapamiętać to nazwisko.

Nagrodę Zajdla za opowiadanie za rok 2020 otrzymała Marta Potocka, która w konwencjach związanych z SF porusza się umiejętnie – warto zerknąć choćby na jej “Flauna” z antologii Skafander i melonik, który bardzo sprawnie i efektownie ogrywa konwencję horroru w kosmosie. A jak już mowa o nominacjach do Zajdla – warto wspomnieć o wielokrotnym nominowanym z tego roku, Krzysztofie Rewiuku. Współtworzone z Krzysztofem Matkowskim opowiadania “Dziewczyna z papieru i ognia” (nominacja dla Zajdla 2019) i “Święci z Vukovaru” bliższe są konwencjom może trochę weirdu, może – w przypadku “Dziewczyny…” – swoistej historyzującej fantasy i po ich lekturze nie tak łatwo wyobrazić sobie Rewiuka jako autora SF. Tymczasem jest on pisarzem SF pełną gębą – i ma w dorobku opowiadania SF naprawdę znakomite. Bardzo umiejętnie rozmaite powiązane z SF, głównie bliskiego zasięgu, konwencje ogrywa też w swojej twórczości Wiktor Orłowski – warto zerknąć na przykład do zawartego w Fantazjach zielonogórskich IX opowiadania “Śmierć w Mountain Green”, by się przekonać.

Umiejętnie i skutecznie posługuje się konwencjami związanymi z SF także Bartek Biedrzycki, którego zeszłoroczny zbiór Zimne światło gwiazd pokazuje, że ma on i warsztat, i pomysły. Ciekawym głosem w polskiej SF jest Magdalena Świerczek-Gryboś – autorka pisząca i wydająca dużo, nie zawsze równo, ale mająca twórcze i oryginalne pomysły; jej pisarstwo wychodzi zresztą często poza konwencje SF.

EDIT, bo poniewczasie przypomniałam sobie jeszcze dwa nazwiska. Znana m. in. z NF Anna Łagan, autorka pisząca w różnych konwencjach, pisuje również SF, podobnie jak publikujący w wielu różnych mediach (m.in. w Silmarisie Jerzy Bogusławski. Oboje są jak najbardziej warci wpisania na listę obserwowanych.

Na koniec chciałabym wspomnieć o jeszcze dwojgu autorach, których kariery – no, w zasadzie dopiero startują. Kamila Regel ma w dorobku na razie głównie II miejsce w plebiscycie portalu Nowa Fantastyka na opowiadanie tekstem “Siedem wrót ki-gal” – ale serio, poświęćcie chwilę na ten tekst, bo niewiele osób w naszym kraju, moim skromnym zdaniem, potrafi tak łączyć kosmiczne SF z głębokim wyczuciem dla mitu. I zapamiętajcie to nazwisko, bo moim zdaniem, jeśli wszystko pójdzie dobrze, to Regel może w polskiej SF sporo namieszać. A jak już jesteście na forum, zerknijcie na odlotowe, niesamowite, jakoś tam spokrewnione z najbardziej szalonymi tekstami Dukaja “Kwantowego serca ostinato”, bo jego autor, jeśli wytrwa przy pisaniu, też ma szanse stać się w polskiej SF głosem odrębnym i szalenie ciekawym.

Czego tu brakuje? Hard SF w stylu Egana czy Wattsa. Space opery takiej, jaką dziś pisze się na świecie – polskiego Yoona Ha Lee czy polskiej Arkady Martine na tej liście nie ma. Ale przede wszystkim – brakuje, tak naprawdę, szans, żeby to grono utalentowanych i różnorodnych osób miało szanse wypłynąć na szersze wody i się pokazać. Bo sam(a) z siebie fantast(k)a o pozycji i dorobku Lema nam się nie narodzi, to jest pewne.